Naftokracia

Në lidhje me interesimin e gazetës “DITA” për të kuptuar se çfarë ndodh në Shqipëri me çmimin e karburantit ofrojmë këto përllogaritje dhe ekspertizën si më poshtë: 

Çmimi i karburanteve përbëhet nga 4 pjesë:

a) çmimi i karburantit në bursë
b) kursi i këmbimit
c) tatimet (akciza dhe taksat kombëtare),
d) si dhe norma e fitimit brenda vendit.

Në tabelën Nr.1 (Klikoni mbi tabelë për ta parë të qartë) kemi paraqitur çmimin bruto të naftës dhe benzinës, në Euro për Litër. Në tabelë krahasohen çmimet e 7 shteteve ballkanike dhe një shteti të Evropës Qendrore. Ngarkesa tatimore për karburantet është e ngjashme dhe mund të verifikohet nga tabela. Normat e fitimit janë të niveleve të ngjashme. Nga muaji Gusht 2013 deri Nëntor 2013 ka një rënie të çmimeve të pakicës. Ndërsa në Dhjetor, të 7 shtetet paraqesin një rritje të lehtë të çmimit të pakicës të naftës dhe benzinës, është vetëm tregu shqiptar që rritjen e ka të nivelit më të lartë. Rumania, Maqedonia dhe Mali i Zi kanë një rritje me vetëm 2 cent, Austria ka rënie çmimi, Kroaci, Serbi, Bullgari dhe Greqi ruajnë të njëjtat çmime dhe vetëm Shqipëria e ka rritje me 20 cent (10 herë më shumë). Taksat nuk kanë ndryshuar, ndërkaq tregu ka rritur çmimin. Por, a ndryshoi ndonjë element i çmimit, apo është spekulim?

Kursi i këmbimit nuk ka pasur ndikim në çmim, për efekt të ruajtjes së një politike të ndjekur nga Banka e Shqipërisë në ruajtjen e një leku të fortë, por edhe për arsye të mospërfshirjes së vendit në bursat e huaja.

Në tabelën Nr.2, janë disa llogaritje të peshës që kanë taksat gjithsej në një litër naftë dhe një litër benzinë (sa % të çmimit përbëjnë). Çmimet dhe llogaritjet nuk kanë marrë parasysh çmimet e fundit vitit 2013.

Nëse kosto nuk ka lëvizur në Shqipëri, i vetmi që ka lëvizur është çmimi me pakicë dhe rënia e kontributit në buxhet. Në vitin 2012 sipas medieve shqiptare pati një rritje çmimi deri në 200 lekë/litër të karburanteve. Është një rritje çmimi që vetëm ndikim prej taksave, apo edhe të çmimit të bursës ndërkombëtare nuk ka pasur. Mjafton të shikohen çmimet ndërkombëtare të kohës.

Elementi më i diskutueshëm i  çmimit është ngarkesa e taksave. Analiza e këtij elementi fillon me barrën fiskale që duhet të mbartin shoqëritë tregtare (shumicë dhe pakicë) të karburanteve në Shqipëri.

Sipas një mesatareje të gjithë tatimeve të paguara në buxhet për vitin 2012, kompanitë e tregtimit të naftës në Shqipëri kanë luajtur në buxhet një rol sa të një rafinerie të vogël. Pesha e pagesave në 2012 është sa 0,8% e Prodhimit të Brendshëm dhe në 2013 është edhe më e ulët, 0.7%. Po  në të ardhurat e buxhetit për vitet 2012 dhe 2013 sa boshllëqe të arkës së shtetit kanë mbushur? A kanë arritur të mbulojnë dot kostot që nevojiten vetëm për ndotjen që shkaktojnë? Pesha në vitin 2012 dhe 2013 është respektivisht 3% dhe 2.9% të të ardhurve të buxhetit në total, që është vetëm sa buxheti për të paguar vetëm shpenzimet për letra dhe kapëse aktesh të administratës. Ndërkohë, nëse kujtojmë se sa llogaritet dëmi në automjete dhe ambient nga papastërtitë dhe mangësitë në sasi është një tjetër treg më vete i pazbuluar ende.

Qarkullimi i tregtisë së karburanteve është një treg që mbulon 6% deri 7% të prodhimit të brendshëm. Nëse qarkullimi ka rritje nga viti në vit me nivele deri 20%-25% në vit, në kushtet kur prodhimi vendas i naftës ka dy vite që ka kapitulluar, nuk është e njëjta ecuri për deklarimin në shtet. Tatimet që kanë paguar tregojnë për një përkeqësim të kontributit në buxhet.

Norma e fitimit, e paraqitur në bilancet financiare ka  rënie me 5 për qind (në 2012 norma mesatare e fitimit është deklaruar 13,5%). Edhe kontrollet tatimore nuk kanë mundur deri më sot të zbulojnë evazionin e madh të këtij tregu, i cili sipas dhënave të financave llogaritet se arrin të qarkullojë vlerat monetare 2 deri 3 herë në vit, që do të thotë se sasia prej afro 1 miliard dollarë xhiro qarkulluese nxjerr fitime me këto norma fitimi si më lart, që mbarten vit pas viti duke rritur vetëm fitimet dhe nuk kanë shërbyer për të filluar investimet në këtë sektor. Është i vetmi sektor ne vend që arrin të krijojë mundësi të tilla likuiditeti, pasi edhe vetë natyra e biznesit është e gjitha e bazuar te cash-i.

Për këtë konkluzion nevojitet një studim i thelluar dhe i pasuruar me fakte edhe nga institucionet që monitorojnë këtë industri, por edhe nga organizata më e rëndësishme e sektorit EITI (Shqipëria është anëtare).

Që ky sektor është më fitimprurësi mund të dallohet edhe nga vetë qytetarët. Pas investimeve për bare-restorante, investimet më të shumta janë te pikat e karburantit. Llogaritet se një pikë karburanti ka nevojë për një investim fillestar në vlerën afër 450 mijë euro, por në fakt kërkon edhe më shumë nëse kërkohet të përshtaten gjithë normat e kohës. Ndërsa shoqëri importuese të mëdha nuk janë më tepër se 7-8 syresh, të cilat luajnë gjithë politikën e çmimeve dhe furnizimit. Deri më sot, këto monopole kanë luajtur me çdo mjet të mundshëm dhe kanë shfrytëzuar gjithë hapësirat për të përfituar.

*  *  *

Çfarë ndodh në Shqipëri me çmimin e naftës?

Habjon Hasani

Pas shpalosjes së paketës së re fiskale nga qeveria socialiste ku u vendos dhe rritja e akcizës për karburantet pati një debat të fortë politik për pasojat që do sillte kjo taksë e re. Përtej debateve duket se në këtë treg shumë elementë bazikë mbeten të paqartë, ndaj dhe gazeta DITA vendosi të konsultojë dy ekspertë, njëri ekspert i taksave dhe tatimeve dhe tjetri ekspert i hidrokarbureve për të kuptuar më shumë në lidhje me politikën e çmimeve të karburantit që shkon për konsum automjetesh në Shqipëri.

Ekspertët që në fillim thanë se mjaftonte një krahasim  në nivel të vendeve të rajonit në lidhje mbi parametrat kryesorë që ndikojnë çmimin e naftës dhe që janë, çmimi i blerjes në bursë, kursi i këmbimit euro/lekë, taksat dhe tatimet shtetërore dhe marzhi i fitimit i aplikuar nga kompanitë importuese në vend.

Krahasimi me vendet e rajonit për 6 muajt e fundit nxori në pah një situatë tepër interesante për vendin tonë për muajin Nëntor. Ky ishte një muaj kur në të gjitha vendet e rajonit u vu re një ngritje e lehtë e çmimit të naftës. Kjo rritje erdhi si pasojë e luhatjeve në bursën ndërkombëtare. Por ndërsa në shtetet e tjera çmimi u rrit vetëm me 2 cent, në Shqipëri kjo rritje erdhi me 20 cent. Kjo rritje në Shqipëri u reflektua në 10 herë më shumë ndërsa asnjë faktor shtesë nuk kishte në vendin tonë që të justifikonte këtë rritje. Mjafton një krahasim i të dhënave zyrtare për të zbuluar këtë rritje arbitrare të muajit Nëntor 2013.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm i raportit dhe i krahasimit të shifrave dhe parametrave përbërës së çmimit tregon se në Shqipëri në ndryshim nga vendet e tjera marzhi i fitimit të kompanive që e importojnë këtë naftë nuk deklarohet në mënyrë korrekte. Pra kompanitë e fshehin fitimin real dhe marzhin e tij duke krijuar një evazion të pastër në një nga tregjet më të rëndësishëm për buxhetin e shtetit.  Ky fakt është vërtetuar thjeshtë, pasi në kushtet kur kompanitë kanë rritur importin vit pas viti dhe kanë rritur çmimin në një kohë që parametrat që ndikojnë në çmim nuk kanë pësuar ndryshime del aritmetikisht se fitimet e tyre janë rritur.

Por ndërsa del ky rezultat i rritjes së  shitjeve çdo vit (ka një rritje prej 20-25% të konsumit çdo vit) dhe i rritjes së çmimit në mënyrë të pajustifikuar çdo vit, fitimet që deklarojnë këto kompani janë ose konstante ose më të vogla se vitet paraardhëse, duke treguar qartë se kompanitë e naftës janë duke i fshehur këto fitime.

Tregu dhe qarkullimi i tregut të konsumit të naftës në Shqipëri ka kapur sot vlerën e xhiros vjetore të 1 miliardë dollarëve. Nëse kompanitë që e tregtojnë këtë karburant fshehin 10-20 për qind të fitimit të tyre atëherë fshehja kap vlerën e 100-200 milionë dollarëve në vit. Është një shifër e rëndësishme për tregun dhe për një vend të vogël si Shqipëria.
Një tjetër faktor dhe pasojë e rëndësishme që krijon kjo situatë evazive është fakti se përllogaritjet tregojnë ndërsa kompanitë kanë shtuar sasitë e shitura me çmime arbitrare në të njëjtin progresivitet kanë ulur pagesën e taksave për fitimin e deklaruar në organet tatimore.

Sot ekspertët përllogarisin se kompanitë dhe grosistët e naftës kanë një marzh fitimi prej 20-25 për qind dhe deklarojnë diku tek 10-13 për qind. Kjo është një diferencë e rëndësishme pasi nëse tregu formalizohet atëherë dhe kontrolli korrekt mbi marzhet e fitimit do të bënte që akcizat e reja të mos sillnin asnjë ndikim për çmimin fundor tek konsumatori shqiptar.
Është e habitshme se si organet tatimore për vite me radhë nuk kanë mundur dot të zbardhin atë çka ndodh me tregun e naftës në vendin tonë dhe me fshehjen galopante të marzhit të fitimit nga grosistët, pasi struktura e këtij biznesi nuk është dhe aq e komplikuar në raport me metodikën e kontrolleve. Sasitë janë të depozituara gjithnjë në një grusht depozitash dhe mjafton krahasimi i sasive me komponentë të tjerë që ndikojnë çmimin në treg për të bërë llogaritë.

E thënë shkurt një grup prej 10 ekspertësh do ishte në gjendje të disiplinonte këtë treg nëse do të kishte vullnet politik. Fakti që duhet kaq pak mund për të bërë transparencën dhe disiplinimin në treg, tregon nga ana tjetër se ka munguar vullneti politik për ta bërë disiplinimin dhe jo kapaciteti për kontroll.

Duke qenë e tillë situata në terren dhe duke konstatuar në mënyrë aritmetike një skemë evazioni galopant në këtë treg, bazuar në një studim të thjeshtë hartuar nga ekspertët,  bëhet e qartë se ndërhyrja e qeverisë së re për shtimin e akcizës në naftë është një “pikë uji” krahasuar me rritjen e çmimit që shkaktohet prej vitesh nga grosistët si pasojë e mungesës së kontrollit ndaj tyre.

Rrjedhimisht del se qeveria e re, ka sfidën e saj të  vërtetë zbardhjen dhe formalizimin e këtij tregu të rëndësishëm, pa hedhur  këtë  hap çdo manovër shtesë me paketën fiskale do të ishte një “vrimë në ujë” dhe abuzimi në kurriz të xhepave të qytetarëve do të vazhdonte duke u thelluar.