Duke dëgjuar Vaçen (Letër e padërguar)

Është një dukuri krejt shqiptare që kënaqemi me famën e figurave të shquara e jo me veprat e tyre, me bujën e tyre e jo me shkakun e saj. Për të qenë më konkretë, ndërsa flasim për Rilindasit e i përkujtojmë në përvjetorë, sa ua lexojmë veprat? Kur përkujtojmë ndonjë  figurë të shquar, sa e njohim nëpërmjet veprave e jo vlerësimesh që ndodh të bëhen edhe pa përgjegjësi e seriozitet? Mirëpo kështu ne humbasim mundësinë, kënaqësinë dhe përfitimin që do të kishim po të kishim kontakt të drejtpërdrejtë me trashëgiminë e tyre kulturore, artistike a letrare

Nuk po duam të kuptojmë ç’do të thotë  të kesh pas një histori vlerash të qëndrueshme, afatgjata, e, në ndonjë rast, të pavdekshme. Histori me të cilën të rriten prindërit, fëmijët, fëmijët e fëmijëve e më tej. Ashtu do të dinim pastaj të bënim dallimin ndërmjet talenteve të vërteta, që i rezistojnë kohës, e atyre gjysmëtalenteve të cilëve u vishen merita të paqena, ose të shtuara e të stërzmadhuara.

Ndërsa nderohej Vaçe Zela me “Nderi i Kombit”, njeriu mund të priste që, sidomos me këtë rast, radiot dhe tv-të të bënin garë se cila medie do të jepte më shumë nga këngët e kënduara prej saj. Por nuk e patëm këtë kënaqësi. Dhe ç’kënaqësi është t’i dëgjosh këto, jam munduar ta shpreh në një letër shkruar artistes para shumë vjetësh, por të padërguar. Po gjej rastin ta dërgoj tani me anë të gazetës suaj:

E dashur Vaçe,

rastësisht, në një emision të Radio Tiranës dhënë për shqiptarët jashtë shtetit, sapo  dëgjova këngën e Mine Pezës të kënduar prej teje. Një këngë e njohur qysh nga fëminia, që sa herë e kemi kënduar me shokë e shoqe ose vetëm. Por në interpretimin tënd, e dashur Vaçe, m’u duk krejt tjetër, dhe, të them të drejtën, më preku sa s’i mbajta dot lotët. Sa i ndier çdo moment, ç’mjeshtëri e lartë, me një ton elegjiak që u përshtatet më së miri vargjeve të këngës, një çast revolte para vrasjes së nënës dhe në fund dhimbja e madhe për vdekjen e saj. Asgjë e tepërt, asgjë e shtirur, aspak emfazë. Një realizim i përsosur. Gjithnjë në këto raste mendoj se sa e rëndësishme është që interpretuesi të gjejë repertorin e vet. Dhe prej kohësh, prej shumë vjetësh,  kam dy dëshira: të kem të incizuara këngët e tua, këngët e vërteta të tuat, dhe të të dëgjojmë në një koncert recital, ty të vetme, me kitarrë.  

Nuk e harroj emocionin që kam pasur kur të kam dëgjuar për herë të parë në radio, aty nga viti 1959 besoj. Këndoje këngën spanjolle Esperanza, dhe ndjeva që muzika e lehtë te ne nuk do të ishte më ajo e para, kishte arritur tjetër cilësi, tjetër nivel interpretimi. Më kujtohet pastaj një koncert në sallën e estradës, ku këndove pesë këngë nga repertori europian i muzikës së lehtë. Kënga italiane Cammino më preku thellë, e jo vetëm mua. U përlot edhe Çoti Papuli, ulur pranë meje.

Kur u kthyem në shtëpi bashkë me tim shoq, edhe ai admirues i madh yti, hapëm radion, sipas zakonit, se atëherë nuk kishim televizor. Tamam në atë çast, Xhoni Hollidej po këndonte Retiens la nuit, që sapo e kishim dëgjuar prej teje. Interpretimi yt qëndronte në lartësinë e duhur, me origjinalitetin e vet të veçantë.

Jepen shumë koncerte te ne, ka këngëtarë të mirë, por Vaçja mbetet e paarritshme. Ky mendim më erdhi përsëri sot, dhe prandaj po ta shkruaj këtë letër të vonuar.  Admirimin tim duhej të ta kisha shprehur qysh atëherë, kur të dëgjova për herë të parë, pra, para 30 vjetësh. Por, kështu i lëmë gjërat, me sot e me nesër, dhe vitet kalojnë.

Të uroj suksese gjithnjë e më të mëdha, e dashur Vaçe, me muzikë të mirë që t’i përshtatet natyrës sate dhe zërit tënd, dhe të të dëgjojmë sa më shpesh e sa më gjatë. 

Të përqafoj

Donika

Plazhi i Durrësit  28.08.1989

“Muzikë që t’i përshtatet natyrës sate dhe zërit tënd”, “këngë të vërteta të tuat”…Ia kam shkruar këto fjalë Vaçes sepse kur filloi periudha e të ashtuquajturit revolucion kulturor kinez, që ne nxituam me vrap ta imitonim, ajo nuk këndonte dot më këngë nga repertor i huaj. E as këngë tonat që tingëllonin “me ndikime të huaja”, si psh Djaloshi dhe shiu. Por këto ishin këngët ku timbri i zërit të saj të mrekullueshëm ndjehej me të gjithë veçantinë dhe bukurinë e tij. Nuk i përshtateshin këngëtares së muzikës së lehtë këngët popullore myzeqare.

Nuk qe e mundur të më plotësoheshin ato dy dëshira: u bë një album me këngët e Vaçes, por jo me ato ku ajo gjente vërtet veten; as në një koncert recital nuk e dëgjuam dot.

Por është krejt e pakuptueshme se përse nuk i dëgjojmë as sot ato këngë. Për një artist nuk kanë shumë rëndësi çmimet. Ai do publikun. A nuk do të ishte më me vend që elozheve për këngëtaren t’ua zinin vendin vetë këngët e saj? Që kështu ta njohë edhe rinia?

P.s.

Këtë artikull, të shkruar pak kohë pas dhënies së çmimit Nderi i Kombit Vaçe Zelës (nga fillimi i janarit 2003), e pata dërguar në një të përditshme e cila nuk e botoi. Kur lexoj tani, pas vdekjes së Vaçes, sesa gëzohej ajo qoftë edhe nga një përshëndetje e ardhur nga Shqipëria, më vjen vërtet keq që nuk bëra përpjekje të mëtejshme t’ia dërgoja letrën e mësipërme. Rreth 12 vjet e ndajnë letrën nga artikulli i mësipërm. Rreth 12 vjet e ndajnë artikullin e mësipërm nga përpjekja që po bëj sot për ta botuar

Problemi që ngrihet aty vazhdon i pandryshuar edhe sot. Tv-të parapëlqejnë t’i japin këngët e kënduara prej saj nga këngëtarë  të tjerë dhe jo nga ajo vetë, (sikur Vaçja të ishte edhe autore e këngëve!). Një mënyrë kjo, që interpretimi dhe zëri i saj të mos njihen nga rinia. Se Vaçen vetë e dëgjojmë vetëm në ndonjë rast të rrallë, për ndonjë përvjetor. Këtu qëndroka vlerësimi, respekti e  dashuria për të?

Po të merrnim përvojat e mira nga bota, do ta zgjidhnim problemin e njohjes së këngëve, me zë e edhe me tekst. Psh, të bënim zakon të kënduarit në karaoke, ku spektatori është edhe pjesëmarrës dhe, pra, vlerësues e njohës i këngës. (Të bërit zakon do të thotë përhapja e gjësë së re në shkallë të gjerë e jo praktikimi rrallë e për mall në ndonjë lokal aty- këtu.)

Çështja është që çdo risi kërkon impenjim. E pse? Kur është më e lehtë të japësh çmime e të lëshosh lëvdata pa fund (pa kursim, pa mençuri e pa ndjenjë të vërtetë)?