Si e “pastruam” Zvicrën

Siç ndodh rëndom, gjithçka nisi nga një “bilbilfryrës”, nëse do pranonim përkthimin e çuditshëm shqip të njeriut të brendshëm që furnizon me dokumente sekrete publikun. Dhe në rastin e HSBC-së dhe skandalit SwissLeaks, ai është Herve Falciani, ish punonjës i filialit zviceran të kësaj banke britanike (inicialet e Hong-Kong and Shanghai Banking Coorporation), që ia dorëzoi të dhënat mbi evazorët fiskalë qeverisë franceze në vitin 2008.

Një ose dy llogari shqiptare (të boshatisura)

Autoritetet fiskale franceze nisën një investigim, ndërkohë që e përditshmja Le Monde shtiu në dorë një version të të dhënave, që mbulon llogaritë e mbi 100 mijë klientëve nga mbi 200 vende. Gazeta i ndau të dhënat me ICIJ, Konsorciumi Ndërkombëtar i Gazetarisë Investigative me seli në Uashington, me marrëveshjen për të mbledhur një ekip global gazetarësh për të hulumtuar të dhënat dhe prodhuar këtë raportim.

Shumëkush në Shqipëri mund të jetë çuditur sesi ndonjë paralli shqiptar, person misterioz apo figurë publike, nuk figuron mes shumë e shumë emrave të ekspozuar nga ky investigim. Në fakt, përmendet një llogari bankare nën emër shqiptar, por ajo është zbrazur në vitin 2007. (Në versionin italisht në databasën e ICIJ dalin madje dy llogari bankare me shtetas shqiptarë, tashmë të boshatisura).

Atëherë a ka rëndësi praktike dhe konkrete për publikun shqiptar ky skandal i ri (dhe i vjetër), që në fakt nuk tregon gjë tjetër veç faktit që njerëzit më të pasur të globit bëjnë të pamundurën për t’i kthyer sa më pak nga pasuria e tyre përmes taksave, vendit ku e kanë arritur këtë pasuri dhe popullit të atij vendi?

Sigurisht që ka…

Së pari, duhet të kemi parasysh mjedisin në të cilin “kyçja e parave në Zvicër” u bë një metodë jo më aq e preferuar nga pasanikët e shumë vendeve të botës. Pas sulmeve terroriste në SHBA e aq më shumë pasi filloi të konturohej kriza ekonomike e financiare e vitit 2008, Shtetet e Bashkuara e shtuan shumë presionin ndaj bankave të mbyllura e misterioze zvicerane, për t’u hapur dhe bërë më transparente. Financimet e terrorit, evazioni fiskal por edhe trafiqet e mëdha dhe hajdutëritë shqeto, po krijonin një kosto që nuk mund të përballohej më. Bankat zvicerane sigurisht që nisën të reformoheshin. Klientët e fuqishëm e ndjenë baticën dhe filluan të tërheqin paratë e tyre në masë. Një ilustrim të dhënash sa për të krijuar idenë sesi ndryshoi situata në vitin 2014, e jep swissinfo.ch: Kryqëzata globale kundër evazionit fiskal që shkatërroi disa banka dhe poshtëroi gjigandë si UBS dhe Credit Suisse, është vlerësuar nga studio të famshme vlerësimi si PricewaterhouseCoopers (PwC) Switzerland dhe KPMG, se kanë ‘avulluar’ nga llogaritë e këtyre bankave mbi 650 miliardë USD që nga 2008-ta. Sa për krahasim, paratë e pataksuara që strehoheshin në Zvicër në vitin 2008 ishin 800 miliardë franga, ndërsa kjo shifër sot tani është reduktuar në 200 miliardë.

Atëherë ku janë?

Atëherë ku janë paratë e pandershme të disa shqiptarëve? Apo mos vallë po e ekzagjerojmë dhe cilatdo shuma të përfituara nga trafiku i influencës, kontrabandës, korrupsionit etj etj, në Shqipëri apo nga shqiptarët nëpër botë, janë investuar në vend dhe nuk ka tepruar gjë për t’u krahasuar gjigandët globalë? Për pyetjen e dytë përgjigja ka ardhur me kohë (në vitin 2013), nga organizata me qendër në SHBA, “Global Financial Integrity”. Sipas saj, vetëm gjatë viteve 2011-2012, pushtetarët shqiptarë kanë kaluar përtej kufirit për t’i fshehur në bankat e huaja rreth 100 milionë euro, para korrupsioni. Ndërsa në pesë vitet e fundit (2008-13) kanë dalë nga Shqipëria gjithsej 1.3 miliardë. Dhe vijmë tek pyetja e dytë, ku? Po sipas këtij instituti, fshehja e parave nga ish-ministra dhe zyrtarë të djeshëm e të sotëm të pushtetit, është kryer më së shumti në Qipro. Zvicra nuk ishte më një parajsë e denjë fiskale për ta merituar këtë emër.

Ndërkaq, nuk duhet harruar se kanë ekzistuar, mirë apo keq, edhe “bilbilfryrësit” tanë. As më pak e as më shumë, deputeti Vangjel Tavo pat deklaruar në një intervistë për revistën Mapo në maj 2009, se

“të paktën pesë anëtarë të kabinetit qeveritar kanë hapur llogari bankare të dyshimta në Itali, Qipro dhe Hollandë. Ne disponojmë shifrat ekzakte të derdhura që shkojnë në miliona euro, emrat e bankave dhe datat kur janë bërë derdhjet ilegale. Në mos sot nesër, në mos drejtësia dhe Berisha sot, do t´i tregojmë ne nesër me gisht këta individë”.

Konkretisht, tha Tavo, Banca di Roma në Itali, Banka Arabe në Qipro dhe një bankë në Roterdam, Holandë. Që nga ajo kohë kanë rrjedhur shumë ujëra dhe sot e kësaj dite nuk dimë si i ka vajtur filli këtij denoncimi. Më saktë, e dimë. Nuk ka ndodhur asgjë. Askush nuk po i fryn më askujt.

Po pse Qipro?

Edhe pse anëtar i BE-së, Qipro ishte vërtet një parajsë fiskale. “Çuditërisht”, protektorat britanik për shumë kohë edhe ky ishull grek (me një minoritet turk të shkëputur në një shtet më vete) i Mesdheut lindor. Së pari, pozicioni gjeografik i vendit si udhëkryq i trafiqeve të armëve me Lindjen e Mesme dhe shumë paligjshmërive të tjera, e bëri atë rezidencë të shumë kompanive e individëve me peshë në sektor. Akumulimi i parave ishte thjesht diçka e pritshme. Dhe për shumë kohë, ato para ishin të sigurta, ndërkohë që jo pak kompani fantazmë përmes të cilave qarkulluan paratë e dyshimta të disa skandaleve shqiptare, kishin seli pikërisht në Qipro. Nëse e mbani mend, Damir Fazlliç transferoi pikërisht në Qipro 1.7 milionë USD nga Shqipëria, për të cilat autoritetet e ishullit nuk denjuan t’i japin asnjë shpjegim hetimit shqiptar (supozojmë që prokuroria jonë kishte dashur realisht të hetonte). Efraim Diveroli, djaloshi amerikan i kompanisë AEY që lidhej me tragjedinë e Gërdecit, gjithashtu kishte lidhje me një trafikant zviceran dhe kompaninë e tij qipriote. Për t’u rikthyer tek “bilbilfryrësit”, edhe deputeti socialist Taulant Balla pat akuzuar ministrin e Inovacionit, Genc Pollo, për abuzim me detyrën, marrje ryshfeti dhe favorizim në dhënien e lejeve për fibrat optike në vend. Balla ka deklaruar në parlament më 20 tetor 2011, se Pollo ka fshehur edhe 1.2 milionë euro në Qipro… në një bankë arabe.

Akuzat mbetën akuza

Akuzat mbetën akuza, por Qipro nuk mbeti dhe aq e sigurtë sa më parë. Një kolaps i shpejtë financiar që kishte lidhje me krizën europiane, mbërtheu vendin duke tronditur edhe pushtetarët shqiptarë e këdo tjetër që kishte depozituar para në bankat e Qipros. Ishulli nuk ishte më oaz i sigurtë për pasuritë e paligjshme dhe lavatriçe e pastrimit të parave. Një vendim i Bashkimit Evropian për të mos siguruar depozitat në bankat e Qipros, i zuri pa mendje klientët. Ishte rruga e vetme që vendi të mos kalonte në regjim menaxhimi ndërkombëtar si Greqia, por të merrte një paketë ndihme prej 10 miliardë eurosh. Ministrat e Financave të Eurozonës deklaruan se nuk mund të garantojnë asnjë depozitë mbi 100 mijë euro në Qipro. Shënjestra e qartë ishin klientët në shumicë rusë, që pësuan humbje deri në 40% të pasurisë së tyre. Por me këtë rast, e pësuan edhe “rusët” tanë. Si të thuash, një tërheqje veshi nga providenca hyjnore: Nuk donit të taksoheshit me 20% për çfarë vodhët në 8 vjet? Jua marrim ne dyfishin!

Ndërkaq, investigimi…

Ndërkaq, edhe me investigimin, apo më saktë me mënyrën e publikimit të të dhënave të skandalit të fundit nga ICIJ, ka shumë të pakënaqur. Njerëz nga gjithë bota, kërkojnë në seksionin e komenteve në sitin e konsorciumit që të publikohen të gjitha të dhënat dhe shifrat, pa bërë seleksionim. “Filtrimi juaj tregon se dikë mbroni”, thotë dikush. “Nxirrini të gjitha”, thotë dikush tjetër. Ka edhe një koment shqiptar: “Po për Shqipërinë, vendin më të korruptuar të Europës?”

Epo, sido që të jetë, të paktën kësaj rradhe në sytë e zviceranëve jemi të pastër…

****

SwissLeaks, lista e milionerëve të rajonit në bankën HSBC

Në listën me 106 mijë emra nga 203 shtete të botës të cilët kanë hapur llogari bankare miliona dollarëshe në bankën e dytë më të madhe tregtare në botë, HSBC, me qëllim shmangien e taksave janë edhe shtetas nga rajoni ynë. Numrin më të madh e ka Greqia me mbi 2148 klientë dhe pas renditen edhe Maqedonia, Serbia, Mali i Zi, Bosnje Hercegovina. Shqipëria si shtet është në listën e shteteve me zero klientë. Por ICIJ, Konsorciumi Ndërkombëtar i Gazetarëve të Investigativë (ICIJ) me seli në Uashington nënvizon se nuk ka dhënë informacione për shtete me 0 ose më pak se 3 klientë. Gjithashtu secili klient ka lidhje me më shumë se një shtet dhe se më shumë se 19 mijë klientë nuk janë të lidhur me asnjë shtet.

Greqia e 28-ta

Greqia renditet në vendin e 28 nga vendet që kanë shfrytëzuar shërbimet e bankës HBSC. Sasia maksinale e parave të lidhura me një klient nga Greqia ishte 525.4 milionë dollarë. GDP e Greqisë në vitin 2007 ishte 28 500 dollarë për frymë. 10% e më të pasurve kishin 5.68% të të ardhurave në këtë vit. 1.565 llogari janë hapur nga viti 1974 deri në 2006 dhe janë të lidhura me 2. 460 llogari bankare 2.148 klientë janë të lidhur me Greqinë. 41% e tyre kanë një pasaportë ose nënshtetësi greke

Maqedonia e 89-ta

Maqedonia renditet në vendin e 89 nga vendet që kanë shfrytëzuar shërbimet e bankës HBSC. Sasia maksimale e parave të lidhura me një klient nga Maqedonia ishte 54.6 milionë dollarë. GDP-ja e Maqedonisë në 2007 ishte 3 900 dollarë për frymë sipas Bankës Botërore. 9 llogari klientësh janë hapur nga viti 1988 deri në vitin 2006 dhe janë të lidhura me 15 llogari bankare. 9 klientë janë të lidhur me Maqedoninë. 11% e tyre kanë një pasaportë ose nënshtetësi maqedonase.

Serbia e 121-ta

Serbia renditet e 121 mes shteteve që kanë llogaritë më të mëdha në dollarë në HSBC Bank në Zvicër. Shuma më e madhe që ka të bëjë me një klient nga Serbia është 11.1 milionë dollarë. GDP e Serbisë në vitin 2007 ishte 5. 500 dollarë për frymë. 10% e më të pasurve kishin 23.45% të të ardhurave në 2007. 55 klientë kanë hapur llogaritë bankare mes 1998- 2006 dhe kanë 93 llogari bankare 38 klientë kanë lidhje me Serbinë, 13 prej kanë pasaportë ose kombësi serbe.

****

Çfarë janë parajsat fiskale, si kryhet një pastrim parash?

Zonat e quajtura “parajsa fiskale” janë ato vende ku cilido mund të investojë apo depozitojë para, pa qenë e nevojshme të japë sqarime lidhur me burimet e të ardhurave. Parajsat kryesore fiskale (ishuj të vegjël, shtete të vegjël, të ardhurat kryesore të të cilave vijnë nga turizmi dhe prania e bankave ndërkombëtare) në botë janë Ishujt Virxhin, Ishujt Kanarie, Ishujt Bahamas, Ishujt Kajman, Qipro, Luksemburgu, Lihtenshtajni, San Marino, ishujt Sejshel, etj. Në to investohen, sipas vlerësimeve të OECD dhe FMN, mbi 2.1 trilion (mijë miliardë) dollarë të padeklaruar dhe të pataksuar në vendet e origjinës. Po si kryhet një pastrim parash, si vjen një para e evaduar, të themi nga Shqipëria, për në parajsën fiskale me emrin Qipro?

Një formë na e ka dhënë vetë historia e një sipërmarrësi amerikan, sot i gjykuar në vendin e vet, që blinte armë nga Shqipëria (histori e zbuluar pas shpërthimit në Gërdec) dhe kishte ndërmjetës një kompani të regjistruar në Qipro. E njëjta formë ka dalë në mediat shqiptare nga historia e sipërmarrësit serb që hapi dy kompani formale në Qipro, për të kaluar para nga tenderat dhe kontratat që fitonte nga qeveria shqiptare. Në një shembull hipotetik edhe më të thjeshtë, “në rast se si zyrtar i korruptuar i Shqipërisë, mua më afrohet një kompani që kërkon të fitojë një tender dhjetra milionë dollarë dhe më thotë se 10 përqind (të themi 3 milionë dollarë) janë të miat,, atëherë mua më duhet të gjej një sekser që të më ndihmojë ku t’i vendos këto para. Shpesh si sekser ofrohet vetë kompania me lidhjet e saj, që të ma bëjë edhe më të lehtë korrupsionin. Ose mund të kem kontaktuar sekserë të tillë që janë firma konsulente dhe që luajnë sekserin e maskuar. Kjo kompani apo firmë konsulente më lidh me një bankë në një parajsë fiskale, le të themi një bankë në Qipro. Pas kontakteve të para, kompania ose konsulenti realizon që në këtë vend të jetë regjistruar një kompani “X”, me aktivitet sikurse kam rënë edhe unë dakord, pronari i së cilës jam unë vetë. Nganjëherë është vetë banka, e interesuar për të mbajtur një përqindje të majme të 3 milionë dollarëve, që ofrohet të më lehtësojë regjistrimin. Dhe mua më mjafton vetëm një udhëtim gjoja turistik në Qipro (mundësisht së bashku me familjen), që të paraqitem përpara autoriteteve dhe të nënshkruaj dokumentat përkatëse. Duhet thënë se autoritetet e vendit apo ishullit të vogël janë shumë bashkëpunuese, sepse varen nga politikat e këtyre bankave të mëdha të investimit. Ose edhe mund të mos vete fare, por këtë e bëjnë persona të autorizuar prej meje të nënshkruajnë në emër tim (administratorët e kompanisë së krijuar)”. Në investigimin e prillit të vitit 2013, po gazetarët e ICIJ kanë zhbiruar në këto forma transferimi dhe pastrimi parash dhe brenda rrjetit të tyre kanë rënë, për shembull personat e ndërlidhur me bashkëshorten e zëvendëskryeministrit të Rusisë, Igor Shuvalov, si dhe të presidentit të Azerbajxhanit, Ilham Alijev, me gruan dhe vajzat e tij. Sipas ICIJ, bashkëshortja e zëvendëskryeministrit rus ka një kompani në ishujt Virgin. Po ICIJ ka gjetur se tri kompani janë regjistruar në ishujt Virgin në vitin 2008 në emrin e të bijave të presidentit të Azerbajxhanit. Ato ishin 19 dhe 23 vjeçare në atë kohë. Në regjistra, personi që ato e kishin emëruar si drejtor të kompanive ishte Hassan Gozal, një manjat, perandoria afariste e të cilit është ngritur mbi kontrata miliarda dollarëshe me projektet masive ndërtimore të Presidentit azerbajxhanas.