INTERVISTË / Guvernatori Sejko: Ç’po ndodh me ekonominë

“Përmirësimi i klimës së biznesit, rritja e optimizmit dhe përshpejtimi i reformave strukturore në ekonomi, këto janë sfidat më të mëdha për politikën dhe për agjentët ekonomikë në vend”.

Kështu shprehet Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko në një intervistë për DITA, i cili shpjegon në mënyrë të detajuar atë çfarë po ndodh sot në tregun bankar, sa politikat monetare të Bankës së Shqipërisë kanë dhënë efektin e pritshëm në ekonomi.

E lidhur në mënyrë të pashmangshme me atë çfarë po ndodh në ekonominë tonë gjatë kësaj periudhe, Sejko jep një perceptim të studimeve të tregut të realizuara nga Banka e Shqipërisë. Nëse ekonomia shqiptare po ecën apo jo në drejtimin e duhur, Guvernatori sjell një përgjigje lakonike, duke dhënë dhe argumentet përkatëse për këtë.

“Personalisht, mendoj që matësi më i saktë i suksesit apo mossuksesit të politikave qeverisëse është vota e popullit. Komentimi i tyre del përtej mandatit të bankave qendrore”, citon Sejko në intervistën e tij për DITA.

Por tej kësaj, problemin kryesor në ekonomi ai e sheh në mungesën e kërkesës finale për shitjen e produktit.

Guvernatori pohon gjithashtu se është një grup i kufizuar sipërmarrësish të cilët kanë sjellë rritjen e kredive me probleme (pra kreditorë më shumë se në një bankë) dhe për këtë ka patur një asistencë të Bankës Botërore, por qëllimi i Bankës mbetet të përmirësojë kapacitetet për ta realizuar vetë një proces të tillë.

-Zoti Guvernator, urime për detyrën. Ta nisim nga një pyetje “administrative”. Pas çështjes së shumëpërfolur që solli largimin e paraardhësit tuaj, zotit Fullani, u vunë re disa boshllëqe të aspektit administrativ dhe hierarkik, që u komentuan gjatë nga publiku dhe mediat. Ju si keni nisur t’i plotësoni këto mangësi? 

Ju falënderoj për mundësinë e dhënë, për këtë komunikim të drejtpërdrejtë me publikun. Nga momenti kur unë jam zgjedhur si Guvernator dhe deri në momentin që ne flasim, Banka e Shqipërisë ka plotësuar gjithë spektrin ekzekutiv të saj: Sot kemi një Këshill Mbikëqyrës me 9 anëtarë; Banka e Shqipërisë drejtohet dhe menaxhohet nga Guvernatori dhe dy Zëvendësguvernatorët e saj; është emëruar Inspektori i Përgjithshëm; si dhe është miratuar përbërja e Komitetit të Auditit me 3 anëtarë joekzekutivë të Këshillit Mbikëqyrës.

Përveç kësaj, kemi bërë edhe ndryshime të tjera të brendshme, të cilat në thelb kanë pasur për qëllim përmirësimin organizativ, forcimin e integritetit të burimeve njerëzore, si dhe përmirësimin e procedurave të brendshme në fushën e sigurisë dhe teknologjisë. Ju jeni njohur me këto ndryshime herë pas here, nëpërmjet komunikimit tonë në kuadër të transparencës me publikun, por edhe si pjesë e raportimit të Bankës së Shqipërisë në Komisionin Parlamentar të Ekonomisë dhe Financave.

Të gjitha këto ndryshime synojnë rritjen e efektivitetit operacional dhe funksional të Bankës së Shqipërisë për të përmbushur objektivat dhe detyrat e saj në një standard të lartë integriteti dhe profesionalizmi.

-Zoti Sejko, në momentin që ne flasim, është publikuar nga institucioni juaj Raporti i Stabilitetit Financiar i cili flet për një përkeqësim të financave të familjeve në gjashtë muajt e fundit të vitit 2014 dhe rritje të borxhit të tyre në masën 30%. Në gjykimin tuaj, pse është mbërritur në këtë nivel? A është ky një problem shqetësues dhe cilat hapa duheshin marrë?

Ju falënderoj për pyetjen, por konkluzioni që keni nxjerrë lidhur me rritjen e borxhit me 30% nuk është i saktë. Konkretisht, kemi të bëjmë me një vrojtim me frekuencë gjashtëmujore, i cili synon të vlerësojë ngarkesën me borxh të familjeve dhe të bizneseve. Siç thuhet në raport, për familjet, vrojtimi i fundit tregon që 30% e familjeve pranojnë se kanë një borxh për të shlyer. Kjo shifër është disi më e lartë se gjashtë muaj më parë, por më e ulët se një vit më parë. Ndërkohë, të pyetur në lidhje me aftësinë paguese, diferenca midis familjeve që tregojnë përmirësim të aftësisë paguese me atyre që tregojnë përkeqësim është rritur në favor të këtyre të fundit, duke rezultuar në -31.4%. Sipas raportimit të vetë familjeve, arsyet lidhen si me rënien e të ardhurave të disponueshme ashtu edhe me rritjen e shpenzimeve të domosdoshme. Duhet parë nëse kjo shifër është vetëm një veçori e raportimit të kësaj periudhe apo mund të vijojë. Në rastin e dytë, sigurisht do të ishte shqetësuese.

-Lidhur me kreditë me probleme, së fundi është raportuar në media se janë afërsisht 35 grupe kompanish, të cilat së bashku zotërojnë rreth 52% të kësaj kredie. A ndërhyn banka juaj në këto raste? Dhe nëse po, si mund të bëhet ndërhyrja, pasi ka dhe zëra të tjerë sipas të cilëve do të jetë Banka Botërore ajo që do t’i rishohë këto kredi rast pas rasti.

Sigurisht, ne vlerësojmë cilësinë e kredisë në detaje dhe një nga elementët që analizohen është edhe përqendrimi i saj. Këtu kemi të bëjmë me ekspozimin e huamarrësve në më shumë se një bankë. Mënyra e trajtimit në këtë rast duhet të konsiderojë një zgjidhje e cila reflekton interesat e të gjitha palëve në mënyrë sa më efektive dhe në maksimumin e mundshëm. Në praktikë, kjo do të thotë të synohet për të gjetur një zgjidhje në përputhje me kuadrin rregullativ dhe që realizohet jashtë sistemit gjyqësor. Por nëse kjo është e pamundur, duhet të ndiqen procedurat ligjore (ose të përmirësohen këto procedura, nëse është e nevojshme) për të realizuar atë që është më e rëndësishme: Arkëtimin në vlerën më të madhe të mundshme të vlerës së kredisë. Është e vërtetë që Banka e Shqipërisë ka përfituar asistencë nga Banka Botërore për të tilla raste, por qëllimi ka qenë të përmirësojmë kapacitetet tona për ta realizuar vetë një proces të tillë.

–Ju keni raportuar në Kuvend, ndër të tjera, se ekonomia jonë ka nevojë për kreditim nga bankat e nivelit të dytë. Cila mund të ishte ndërhyrja e institucionit tuaj për të lehtësuar kushtet e kreditimit për biznesin?  

Ne kemi bërë disa ndërhyrje jo vetëm verbale por edhe përmes ndryshimit të kuadrit rregullativ dhe me politikën monetare, me qëllim që të nxisim sektorin bankar për rritjen e kreditimit. Jemi të gatshëm të ndërmarrim edhe veprime të tjera, nëse sipas analizës tonë ato nuk ndikojnë negativisht në aftësinë e sektorit bankar për të përballuar rreziqet e veprimtarisë, duke përfshirë edhe ato të kreditit. Megjithatë nuk duhet harruar që instrumentet e Bankës së Shqipërisë në këtë drejtim janë të kufizuara dhe ajo nuk mund ta zgjidhë problemin e vetme. Për këtë arsye, sot të gjitha autoritetet publike që luajnë rol në këtë proces janë bërë bashkë, për të gjetur një zgjidhje të qëndrueshme të tij.

-Banka e Shqipërisë ka ndërhyrë 13 herë për të ulur normën e interesit me qëllim nxitjen e kreditimit të ekonomisë. Megjithatë, ju vetë e keni konstatuar që kjo nuk po ndodh. Cili duhej të ishte një hap tjetër që mund të ndiqej në këtë moment?

Është e vërtetë që Banka e Shqipërisë ka ndërmarrë prej kohësh një cikël lehtësues të politikës monetare, duke e rritur në mënyrë progresive dozën e stimulit monetar. Megjithatë, më duhet të bëj një korrigjim të vogël në parashtrimin e pyetjes. Në përputhje me mandatin tonë ligjor, politika monetare stimuluese ka synuar kthimin e inflacionit në objektivin tonë prej 3%. Nxitja e kreditimit është një nga kanalet me të cilat kjo politikë transmetohet në ekonomi, por ky nuk është kanali i vetëm dhe as më i fortë në momentet që flasim. Në njëfarë mase, ky ka qenë zhvillim i ditur dhe i pritur nga Banka e Shqipërisë.

Nëse bëjmë një vlerësim tërësor të politikës monetare, do të thosha se ajo ka qenë relativisht e suksesshme. Normat e interesit në tregjet financiare janë ulur dhe kostot e financimit të aktivitetit ekonomik kanë rënë. Kjo ka lehtësuar kostot e operimit të biznesit, ka nxitur kërkesën për kredi dhe rritjen e konsumit e të investimeve. Në analizë të fundit, politika monetare stimuluese ka bërë të mundur ruajtjen e inflacionit afër nivelit objektiv. Në mungesë të saj, inflacioni do të ishte më i ulët, kreditimi do të ishte dhe më i zbehtë, dhe aktiviteti ekonomik do të ishte më i dobët. Kjo është diçka që ne e kemi theksuar dhe më parë, por ndoshta duhet ta komunikojmë më mirë në të ardhmen.

Sa i takon kreditimit, është e vërtetë që ecuria e tij mbetet ende larg niveleve të dëshiruara. Ky nuk është një fenomen vetëm shqiptar, por një fenomen rajonal dhe evropian. Sikurse e kemi thënë, problemet e kreditimit lidhen si me kërkesën e pakët dhe shpesh jocilësore, ashtu dhe me kushtet dhe politikat e shtrënguara të ofertës për kredi. Banka e Shqipërisë i ka trajtuar të dy anët e këtij ekuacioni. Nëpërmjet uljes së normës bazë të interesit kemi synuar nxitjen e kërkesës, ndërsa lehtësimi i disa normave rregullative ka synuar nxitjen e ofertës. Megjithatë, sikurse është e qartë, jemi ende larg një zgjidhjeje përfundimtare. Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë do të bëjë një rishikim tërësor të problemeve të kreditimit, duke synuar të evidentojë nismat e mundshme për zbutjen e tyre. Rezultatet e këtij rishikimi dhe nismat konkrete që synojmë të ndërmarrim do të bëhen prezente gjatë vitit.

-Sipas të dhënave më të fundit statistikore, borxhi publik është në vlerën 73.4%, e ndërkohë nga ana tjetër kemi një mosrealizim të ardhurash nga tatimet dhe doganat. Është rritja e borxhit problem për ecurinë e ekonomisë tonë? Po mosrealizimi i të ardhurave nga dy institucionet kryesore që i mbledhin ato, është sipas jush performancë e dobët apo efekti i rritjes së taksave ka çuar në fshehje bilancesh?

Niveli i lartë i borxhit publik përbën një nga dobësitë strukturore të ekonomisë shqiptare. Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë e ka kërkuar dhe mbështetur marrjen e masave për konsolidimin fiskal, çka nënkupton vendosjen e borxhit publik në një trajektore rënëse dhe ruajtjen e tij në nivele jo të dëmshme për ekonominë shqiptare. Në mënyrë të përmbledhur, një nivel i ulët borxhi krijon më shumë hapësira për zhvillimin e sektorit privat dhe rrit qëndrueshmërinë financiare të vendit.

Në përgjithësi, mendoj se ecuria e borxhit publik gjatë dy viteve të fundit ka qenë në përputhje me planet e konsolidimit fiskal dhe objektivat e marrëveshjes që kemi me FMN-në. Sipas këtyre planeve, borxhi publik do të fillojë të reduktohet vetëm gjatë vitit 2016. Këto plane dhe projeksione duken realiste: Një shpejtësi më e madhe e konsolidimit fiskal do të kishte pasoja negative për aktivitetin ekonomik në vend. Në këndvështrimin tonë, shpejtësia e konsolidimit fiskal është e arsyeshme. Nga ana tjetër, ajo që ne kërkojmë dhe presim si bankë qendrore, është që politika fiskale të ruajë kahun e saj konsolidues, pavarësisht goditjeve që mund të ndodhin gjatë rrugës. Ky angazhim jo vetëm rrit besimin e investitorëve vendas dhe të huaj, por sjell me vete edhe përfitimet ekonomike e financiare të cilat i listova më lart.

Sa i takon treguesve fiskalë, besoj që është ende shpejt të nxjerrim konkluzione të sakta. Megjithatë, në përputhje me sa thashë dhe më lart, Banka e Shqipërisë gjykon që planet fiskale të përmbledhura në buxhet duhet të shoqërohen gjithnjë me plane dhe masa alternative, të cilat do të mundësonin ruajtjen e niveleve të programuara të deficitit buxhetor. Ky zhvillim do të jetë në monitorimin tonë të vazhdueshëm.

-Ka një tendencë të rikthimit të “fajdeve”, ku bizneset preferojnë të marrin borxh me interes të lartë nga njëri-tjetri dhe jo t’u drejtohen bankave. A përbën një rrezik potencial kjo mënyrë që po ndiqet prej tyre?

Në periudha kur financimi nga sektori zyrtar është i kufizuar, fenomeni i huamarrjes nga burime jozyrtare është deri-diku i pritshëm. Megjithatë, duhen zhvilluar disa instrumente për të vlerësuar madhësinë e tij. Ne si Bankë e Shqipërisë jemi duke shqyrtuar mundësitë që ekzistojnë në këtë drejtim. Pavarësisht nga kjo, publiku duhet ta dijë se personat që e zhvillojnë këtë veprimtari për qëllime fitimi, pa pasur një licencë nga Banka e Shqipërisë, janë duke shkelur ligjin dhe mbajnë përgjegjësi përpara tij. Ata që marrin hua nga këta persona ose ata që ofrojnë kursimet e tyre tek këta persona për një normë fitimi më të lartë, janë bashkëpunëtorë në një shkelje ligjore dhe njëkohësisht rrezikojnë shumë gjendjen dhe sigurinë e tyre financiare. Nga ana jonë, ne do të veprojmë duke bashkëpunuar me autoritetet e tjera të zbatimit të ligjit për të përmirësuar dhe forcuar zbatimin e tij, por edhe duke ofruar të gjitha mundësitë që subjektet e interesuara të licencohen për të ushtruar veprimtarinë e kreditimit në mënyrë zyrtare dhe të monitoruar.

-Bankat e nivelit të dytë po i transferojnë fitimet e tyre në degët mëmë. Ju keni ndjekur një sërë politikash dhe iniciativash ligjore për t’i mbajtur këto para brenda vendit, por duket se nuk kanë dhënë efektin e duhur. A ka një mënyrë tjetër për ta bërë këtë gjë?

Kur është fjala për “fitimin”, pjesa më e madhe e tij ka mbetur në vend pasi bankat kanë zgjedhur të përmirësojnë pozitat e tyre të kapitalit. Gjithashtu, ekspozimi i tyre në grupet bankare zotëruese është i kufizuar nga kërkesat e kuadrit tonë rregullativ. Por kuptoj që pyetja juaj ka të bëjë më shumë me investimet e bankave në përgjithësi, pranë institucioneve jorezidente. Sigurisht që ka mënyra të tjera për ta kufizuar këtë. Por pyetja që duhet shtruar është: A është kjo gjëja më e mirë e mundshme? Nëse besojmë se bankat kryejnë biznes të orientuara nga fitimi, atëherë ato do të ishin të parat që do t’i ktheheshin kreditimit nëse ky do të plotësonte nivelet e pranuara të rrezikut. Por duket se nuk është kështu aktualisht. Ndaj fjalia “t’i drejtojmë bankat, t’i investojnë fondet brenda vendit” mund të perceptohet si një veprim shumë popullor, por që mund të rezultojë në realitet i dëmshëm. Për këtë arsye, ndërhyrja jonë ka qenë e kujdesshme. Kemi vendosur incentiva që bankat të orientojnë fondet e tyre drejt kreditimit të ekonomisë së vendit, por vendimi final është i tyre, mbështetur në analizat e tyre të rrezikut. Gjithashtu, këto analiza duhet të monitorohen nga Banka e Shqipërisë për të vlerësuar përshtatshmërinë e tyre.

-Qeveria jonë mori kredi me interesa të buta nga FMN-ja dhe BB-ja (vetëm pak ditë më parë u miratua nga Banka Botërore kredia 1.2 miliardë dollarë) për të shlyer detyrimet ndaj biznesit si dhe për krijimin e një stabiliteti fiskal. Edhe pse është ecur me likuidimin e këtyre detyrimeve, edhe nga raportet tuaja të bankës shihet qartë që ky çlirim parash nuk po reflektohet në ekonomi. Sipas jush, pse jemi para këtij fenomeni dhe a ishte e nevojshme marrja e një borxhi të tillë?  

Pagimi i detyrimeve të prapambetura ishte një detyrim financiar dhe moral i shtetit, i cili duhej realizuar pavarësisht mundësive të financimit. Mbështetja në financimin e huaj, me periudha të gjata maturimi dhe me kosto të reduktuar, ishte padyshim pozitive. Ajo lehtësoi barrën mbi tregjet e brendshme financiare dhe ruajti hapësirën për vazhdimin e projekteve publike, të cilat në të kundërt do të ishin të pamundura të realizoheshin në nivelet aktuale.

Ekonomia shqiptare ka përfituar padyshim një injeksion likuiditeti nga ky aktivitet. Bilancet e sektorit privat shfaqen padyshim të përmirësuara. Çështja është se çfarë po bëhet apo do të bëhet me këto para: Do të kursehen apo do të investohen? Mendoj se deri tani, instinkti kryesor i biznesit ka qenë kursimi i tyre (çka nënkupton edhe pagimin e borxheve zinxhir, që ato mund të kishin krijuar). Ajo çka ne duhet të bëjmë, është krijimi i kushteve të përshtatshme, që këto fonde të kanalizohen në investime dhe konsum të shtuar. Në këtë drejtim, kthehemi në problemet që kemi diskutuar dhe vazhdojmë të diskutojmë: Përmirësimi i klimës së biznesit, rritja e optimizmit dhe përshpejtimi i reformave strukturore në ekonomi. Këto që thashë janë sfidat më të mëdha për politikën dhe për agjentët ekonomikë në vend.

-A po japin efektin e duhur politikat qeverisëse në ekonomi, pasi shihet që ka një mungesë të theksuar investimesh?

Personalisht, mendoj që matësi më i saktë i suksesit apo mossuksesit të politikave qeverisëse është vota e popullit. Komentimi i tyre del përtej mandatit të bankave qendrore.

Megjithatë, ajo që mund të them është se – më shumë se mungesa e investimeve – problemi kryesor i ekonomisë shqiptare është mungesa e kërkesës finale apo e tregjeve për shitjen e produkteve. Cikli i investimit ndjek rritjen e kërkesës për produkte e shërbime, dhe jo anasjelltas. Sa më sipër, çelësi i rritjes afatshkurtër qëndron më shumë në rritjen e konsumit të familjeve dhe në zgjerimin e eksporteve. Problemi i investimeve i takon një horizonti afatmesëm dhe afatgjatë.

A do të ndërhyni ju në tregun e kredive tek bankat e nivelit të dytë dhe nëse po, cila do të jetë mënyra?

Jemi duke punuar së bashku me autoritetet e tjera publike për të ndërmarrë një strategji dhe një plan konkret veprimi që do të trajtojë kreditë me probleme dhe do të çlirojë kapitalin dhe kapacitetet e bankave për të rritur ndërmjetësimin financiar. Problemi është kompleks dhe kërkon një qasje të shumanshme. Është ende disi herët për të folur, por gjykoj se masat tona do të përfshijnë ndërhyrje dhe përmirësime ligjore, institucionale dhe të zbatimit strikt të kuadrit ligjor. Shumë nga këto çështje ne do t’i diskutojmë në forumin që do të organizojmë së afërmi me industrinë bankare, përfaqësues të grupeve bankare zotëruese dhe të institucioneve financiare ndërkombëtare.

Është folur në shtyp, se Banka e Shqipërisë fillon restaurimin e ish-hotel “Dajtit”, pronë e saj tashmë. A mund të na thoni diçka më tepër?

Së pari, duhet të sqarojmë publikun se funksioni i godinës së ish-hotel “Dajtit” është ndryshuar vite më parë dhe nuk ka lidhje me blerjen e godinës nga ana e Bankës së Shqipërisë në vitin 2010.

Së dyti, kjo godinë tashmë është në pronësi të Bankës së Shqipërisë dhe në përmbushje të nevojave të saj infrastrukturore, është përgatitur projekti i rikonstruksionit, i cili është paraqitur për miratim pranë strukturave përkatëse, në përputhje të plotë me legjislacionin në fuqi.

Projekti i rikonstruksionit synon ta kthejë ndërtesën në një ambient administrativ në funksion të Bankës së Shqipërisë, duke respektuar arkitekturën e saj, si një vlerë të veçantë historike dhe arkitekturore. Banka e Shqipërisë i kushton një rëndësi të veçantë ruajtjes së vlerave të trashëgimisë arkitekturore dhe kulturore të qytetit. Sot kemi një dëshmi “të gjallë” të këtij angazhimi në kryeqytet, çka paraqitet përmes një godine mjaft përfaqësuese të dialogut të së vjetrës me të renë – godinës qendrore të Bankës së Shqipërisë.

Pra, ajo që ne synojmë, është t’i sjellim kryeqytetit një godinë të rikonstruktuar, funksionale jo vetëm për Bankën e Shqipërisë, por edhe për publikun. Jam i bindur se projekti i ri i ish-hotel “Dajtit” do t’i sjellë kryeqytetit një pikë të rëndësishme referimi, të denjë për kujtesën e qytetarëve, por edhe për të nesërmen e brezave të rinj.