Profesori i njohur i sociologjisë në Shqipëri, Artan Fuga, thotë se zgjedhjet parlamentare nxorën disa mësime për politikanët. Zoti Fuga tha se qeveria e re ka përpara disa sfida; si do të sillet me pushtetet e tjera, për të cilat ka qenë kritike, dhe së dyti, si do të bëjë reformat e premtuara pa shtrënguar rripin e qytetarëve.
Zëri i Amerikës: Profesor Fuga, si sociolog dhe publicist i njohur, cili është vlerësimi për zgjedhjet e 23 qershorit në Shqipëri? Cili është, sipas jush, mësimi që votuesit kanë dashur t’u japin politikanëve shqiptarë me mënyrën si votuan?
Artan Fuga: Aleanca e krahut të majtë pritet të marrë një numër të madh mandatesh edhe në raport me pritshmëritë e veta. Ndaj nuk është e lehtë të zbërthehen mesazhet e popullit. Sipas meje ka tre elementë që mund të lexohen qysh tani:
Së pari, pjesëmarrja në votime është rreth 53-55 për qind, por ka një numër të madh që nuk ka ardhur. Kjo pjesë mua më ka shqetësuar gjithmonë dhe tek kjo pjesë e elektoratit e kam patur vëmendjen, sepse shpesh është harruar. Fjala e elektoratit që nuk merr pjesë në zgjedhje ka qenë dhe është gjithmonë se nuk ka besim te politika. Ky mesazh duhet lexuar mirë për të ndërmarrë ato reforma që qëndrojnë gjithmonë aktuale dhe duhen bërë në mënyrë që kjo pjesë e elektoratit të fitojë besimin te politika, të shprehet politikisht me anë të votës, sepse këtu është një energji e madhe e kombit që nuk shfaqet.
Leximi i dytë: duket se ka një rënie drastike të forcave që kanë qenë në qeveri nga mbështetja elektorale dhe ka një votë që shkon për krahun e majtë, pra për opozitën e deritanishme. Zakonisht kjo lexohet me termin e thjeshtë ¨C pakënaqësi. Ka pakënaqësi për kushtet e jetës, për reformat dhe pritshmëritë e qytetarëve.
E treta që mund të lexohet është tek një pjesë e cila kërkon një ndryshim, e cila shpesh herë vlerëson të rëndësishëm ndryshimin e figurave qeverisëse.
Duhen lexuar me kujdes edhe ndryshimi i votave në veri të vendit, votimi i opozitës në qytete etj. Të gjitha mesazhet popullore meritojnë të trajtohen me kujdes.
Zëri i Amerikës: Zoti Fuga! Prej 3 muajsh, qyshkur LSI kapërceu nga radhët e qeverisë në ato të opozitës, nisi në opinionin publik edhe një debat mbi dilemën nëse partitë po merren më shumë me matematikën dhe jo me moralin e qeverisjes. Si e vlerësoni ju këtë dilemë dhe atmosferën politike rreth kësaj?
Artan Fuga: Morali në politikë ka një dinamikë që është ndryshe nga morali në familje apo në shoqëri, morali fetar apo morali midis miqsh. Morali në politikë i nënshtrohet një bashkëveprimi midis vlerave të përgjithshme morale dhe specifikave të politikës. Politika kërkon që veprimet brenda disa rregullave dhe disa kontureve juridiko-institucionale të mbërrijë në marrjen e pushtetit apo në kontrollin e pushtetit. Brenda kësaj dinamike, vlerat morale bëhen relative. LSI i legjitimon aksionet e veta politike me argumentin se bënë një kontratë me PD-në, të cilës i qëndruan katër vjet. Ata thonë se edhe katër vjet më parë kur bënë aleancë me PD-në ishte krahu i majtë që tha se ata nuk ishin të moralshëm, por ata thanë se e bënë për qëndrueshmërinë e shtetit social, kurse tani po vijnë në familjen e tyre natyrale. Ky justifikim ekziston si ligjërim politik, dhe brenda politikës askush nuk ka të drejtë ta gjykojë, sepse të gjithë mund të lëvizin dhe mund të justifikohen. Ndryshimet dhe fluktuacionet e moralshme dhe të pamoralshme këtu janë bërë aq të shpeshta saqë zor se mund të gjendet dikush që të thotë se pse u bë kjo aleancë.
Zëri i Amerikës: Po populli, me votat që dha, a i justifikoi këto lëvizje?
Artan Fuga: Pjesa më e gjerë e elektoratit nuk gjykon me të njëjtën logjikë si politika, analistët apo ne akademikët. Ekziston një pjesë e elektoratit që gjykon se sa e përfaqësuar është, dhe i delegon politikanëve ku mendon se përfaqësohet të gjitha të drejtat për të bërë atë që duan. Është një pjesë e elektoratit të PD-së, PS-së, apo LSI-së etj., e cila thotë: Sa e fortë është forca ime politike që nesër të më japë akses në pushtet, në punësim, të më japë një mbështetje, të jem një hap më përpara në raport me qytetarët e tjerë dhe nuk i interesojnë shumë kalkulimet që bën lidershipi, kompromiset që bëhen mes partive. është e verifikuar kjo, për shembull, edhe nga fakti që, kur LSI pati probleme me imazhin para dy vjetësh, menjëherë në zgjedhjet për pushtetin vendor ajo nuk pati humbje, nuk pati rrjedhje elektorale, por përkundrazi gjeti një mbështetje të caktuar në format dhe mekanizmat e vet. Sigurisht edhe PS e pranon këtë lëvizje. Elektorati i PS-së thotë: “Për ne ka rëndësi vetëm të vijmë në pushtet. Se me cilin vijmë në pushtet dhe si do ta menaxhojmë pushtetin kjo është një fazë e dytë”.
Pra, unë mendoj se pjesa e elektoratit që ka ardhur për të votuar e ka pranuar këtë mënyrë sjelljeje të lidershipit. Pjesa që nuk ka ardhur nuk e ka pranuar dhe e shton këtë argument për të justifikuar pasivitetin e saj politik.
Zëri i Amerikës: Si e shpjegoni faktin që LSI arriti të katërfishojë brenda pak vitesh numrin e mandateve të saj parlamentare?
Artan Fuga: Kjo kërkon një analizë shumë të dejatuar. Së pari: LSI ka një elektorat me një identitet të caktuar kulturor, statusor, gjeografik, të cilin e ruan. Ky elektorat kërkon një përfaqësim, si edhe të tjerët. Nuk ka rëndësi se cilat kompromise apo veprime bën lidershipi; ata identifikohen dhe shprehen me këtë lidership të caktuar. Së dyti; unë shoh që në shumë zona elektorati i PS-së nuk është rritur në mënyrë drastike, ose ka një rritje të vogël apo ka stanjacion, ndërkohë që mandatet e LSI-së janë rritur. Kjo do të thotë që ky është një elektorat që vjen nga dy drejtime: është një pjesë elektorati, i cili më parë nuk ka votuar dhe vjen të votojë, dhe e dyta, është një elektorat që më parë supozohet të ketë votuar për grupimin e djathtë dhe tani pjesërisht jep një votë për LSI-në. Pse mund të ketë ndodhur kjo? Pjesa e elektoratit që deri tani nuk ka votuat dhe vjen tek kutia e votimit, sigurisht shqetësimin e parë e ka me dy partitë e mëdha. Nga një anë do që të shprehet e të shfaqet në botën politike dhe nuk e gjen veten te dy partitë e mëdha, ndaj gjen një parti të tretë si LSI. Ndërsa pjesa e elektoratit që ka votuar për grupimin e djathtë, e gjendur në periferi të këtij grupimi, sigurisht bën një fluktuacion; nuk mund të shkojë te PS-ja për një mijë arsye, dhe gjen një shfryrje tek një parti me hapësira lëvizjesh mes dy partive të mëdha.
Zëri i Amerikës: Cilat mendoni se janë sfidat kryesore të shumicës së re dhe qeverisë së re që dalin nga këto zgjedhje?
Artan Fuga: Ka disa sfida: Sfida e parë e shumicës së re në parlament do të jetë qëndrimi që ajo do të mbajë ndaj pushteteve të tjera, për të cilat ka qenë kritike; si ndaj pushtetit gjyqësor, atij presidencial, ndaj kushtetutës dhe shumë reformave që janë bërë. Presim hapat që do të hedhë kjo shumicë. A do të veprojë vetëm kjo shumicë apo do të dialogojë me opozitën? Nga ana e saj, opozita e re është shumë e kufizuar. Këtu do të duket kapaciteti dialogues, koncepti demokratik i palëve dhe do të jemi midis një maxhorance numerikisht shtypëse dhe një opozite që duket se nuk do të ketë asnjë fuqi bllokuese.
Problemi i dytë shumë i rëndësishëm është si do të artikulohet aleanca PS-LSI dhe parti të tjera. A do të konceptohet kjo si një aleancë në legjislativ dhe në qeverisje, po do të mendohet si një parcelizim i ministrive midis partive si ndarja e një torte, si bëri PD-ja. Unë këtë e kam quajtur në botimet e mia si politizim pluralist i shtetit dhe kalim nga shteti juridik dhe nga demokracia e bazuar në ligj tek shteti pluripartiak, që shpesh herë sjell pasoja shumë më tepër se një shtet monopartiak.
Së treti është ekonomia: deri më sot qeverisja e deritanishme ishte e detyruar deri në një farë mase që të mos e shtrëngonte rripin ndaj qytetarit, sepse kishte tetë vjet qeverisje, përgatitej për një sfidë elektorale të vështirë. Ndaj u përpoqën që krizën ta zgjidhte me privatizime, duke mbushur buxhetin me privatizime, me anë të borxhit të brendshëm dhe me anë të borxhit të jashtëm. Të gjitha kto kanë arritur në pikën e tyre kulmore. Tani vjen një qeverie re, e cila nuk ka një sfidë elektorale së shpejti, ka katër vjet kohë përpara për të qeverisur. Atëherë, çfarë do të bëjë ajo? Do të ketë vështirësi shumë të mëdha dhe këtu do të duhet një guxim shumë i madh qytetar për të ndërmarrë ato reforma, të cilat nuk mund të mos çojnë në shtrëngimin e rripit ndaj qytetarit. Në të gjithë vendet e zhvilluara reformat e marra janë shoqëruar me shtrëngimin e rripit ndaj qytetarëve. A do të ketë fuqi ta bindi qytetarin? Kjo është sfidë e madhe, që unë uroj ta bëjë dhe të ecë përpara.
ik o fuga athere kur duhet te flisni u bukoset goja, servil pa karakter
E paske pre fotografine, imodh je. ome kte foto o bjer evdis
Ky njeri me kujton ate thenien e fameshme: “filosofet jane te padobishem”.
Filozofet jane te dobishem, por vetem kur thone te verteten, ky eshte dhe problemi aktual. E verteta do guxim, qe jo te gjithe e kane.