Një libër për Enverin dhe fiksimi i Liljana Hoxhës për dyshen Ramiz-Nexhmije

I shkruar aq bukur, dhe plot finesë joshëse si vetë autorja gazetare dhe publiciste Liljana Hoxha, libri “Tanët”, për këdo që e njeh sado pak mitologjinë e lashtë greke, nuk ka sesi të mos i kujtojë se historia e Pelopit dhe familjes së tij që pas mallkimit të Mirtilit të vrarë pabesisht, nuk iu ndanë fatkeqësitë, nuk ishte thjeshtë pjellë fantazie të shfrenuar, por diçka që përsëritet e përsëritet pareshtur me përmasa sofokliane, euripidiane, danteske e shekspiriane në të gjitha kohët.

Por, tragjedia që ndodhte atje në kupolën e “atridëve” tanë, nuk qe e kufizuar brenda oborrit mbretëror, por kishte rrezatim dominues për gati gjysmë shekulli mbi një popull të tërë, i cili besoi, punoi, sakrifikoi dhe vuajti deri në dhimbje, mungesën e lirisë dhe bollëkun e varfërisë, çka solli zhgënjimin e paparë që i detyroi ata ta braktisnin atdheun e tyre në mënyrë të pashembullt, pa ditur se ku shkonin.

Ndaj është i kuptueshëm interesimi i njerëzve për dëshmi autentike rreth atyre ngjarjeve të mbushura me intriga, zilira, cmira, prapaskena, goditje, ndëshkime e deri asgjësime, nga ata që kanë qenë aktorë apo figurantë të skenës ku sundonte siç pohon vetë autorja, një “… totalitarizëm agjenturor, pra punohej për të huajt në ruajtje të pushtetit personal të kupolës.” ( fq. 320). Por, a ishte Liljana Hoxha, nusja e asaj shtëpie, një Kasandër që linte të kuptohej se do të shkatërrohej Troja, por s`e besonte kush? Apo në një kuptim të ngushtë, pra vetëm për frymën e saj popullore, një Ledi Dajanë Spencer? Mos vallë ishte një nuse rebele ndaj vjehrrës autokrate që ishte bërë jo vetëm për atë, si Katerina e Madhe e Rusisë feudale (gjë që nuk e kupton as sot e kësaj dite)? Por, a nuk të ngjet edhe pak me heroinën franceze të Orleanit, Zhanë d`Arkën, kur indirekt, duke skicuar veten te skicë – eseja e saj “Harmoni” shprehet se “… duhej të bënte detyrën e saj: të sakrifikonte për harmoninë e përgjithshme”? (fq. 509). Ndoshta, brenda timiditetit dhe brishtësisë të saj, fshihej një karakter tek i cili ishin mbrujtur nga pak, të gjitha këto së bashku? Askush nuk di ç`të thotë. Ajo që vlen për ne, janë ato copëza rrëfimesh nga një mendje e kthjellët, që di të bëjë abstrakime rrëqethëse dhe t`i lidhë nyje pas nyjeje, sikur qëndis pajën e saj për në shtëpinë ku do të kalojë jetën. Në atë shtëpi, për të cilën ajo shkruan se “… jeta në çatinë e Enver Hoxhës ishte një ëndërr, por nën çatinë e Nexhmijes zhgjëndërr.” (fq. 616).

Pikërisht këtu, te këta dy personazhe që zotërojnë librin, kaq të afërt, por dhe aq të distancuar njëkohësisht nga pena e autores, desha të ndalem dhe të jap mendimet e mia, për të cilat besoj se ajo, nuk do të më keqkuptojë, gjë që edhe vetë e pranon kur thotë se është e hapur të respektojë çdo opinion, qoftë dhe i kundërt me të.

Është një Riçard Kuklinski në SH. B. të Amerikës, i quajtur njeriu i akullt në mos gaboj, i cili edhe pse vriste në mënyrë mizore dhjetra njerëz, përsëri në familjen e tij, pra për gruan dhe vajzat e tij, ishte jashtëzakonisht i sjellshëm dhe i dashur. Por kjo s`do të thotë se ai nuk qe krimineli më i tmerrshëm që kishte njohur ai vend.

Për të renë e tij të mençur, të pashme dhe me shumë dinjitet, E. Hoxha që në darkë vonë, duke u ndarë e kap për krahu dhe i thotë: “Ke lindur të jesh e para, por ti këtë gjë nuk e di, por kryesorja është që nuk e do!” (f`. 523), pra ky burrë që e vlerëson kaq shumë, nuk ka sesi të jetë i keq. Madje, sipas saj “… nga kupola e vjetër dhe e sotmja veçoj për ndershmëri vetëm Enver Hoxhën.” ( f. 631). Për të cilin gjithashtu thotë se ai “… i njihte njerëzit mirë” sapo i shihte në sy. (fq. 399). Por si ndodhi që ai nuk njohu agjenten e UDB – së, gruan e tij që për dhjetra vjet e kishte jo vetëm në krah, por edhe në krevat? Tani që po shkruaj këto radhë, m`u kujtua se kur u (vetë)vra ish Kryeministri, agjensia Tanjug, pas akuzave që ju bënë si poliagjent, artikuloi këto fjalë: “Në qoftëse Mehmet Shehu ishte i pari në listën e agjentëve, Enver Hoxha është i fundit në listën e vigjilentëve.”

Nuk e di në e ka lexuar zonja Liljana librin e Agim Hamitit “Kujtimet e një zbuluesi”, ku ai ngulmon me një pafundësi ndodhish e emra dëshmitarësh se vetë Enveri ishte agjent i shërbimeve të fshehta të anglezëve dhe amerikanëve. Veç, nuk mund të marrim gjithçka si të vërtetë, pasi për këtë kërkohen dokumente e prova të pakundërshtueshme. Kështu ngjet edhe me akuzat e kësaj autoreje për sa thuhet për dyshen Nexhmije – Ramiz, pavarësisht zullumeve që ata bënë ndaj nesh. Por edhe për t`iu shmangur atij keqkuptimi që natyrshëm do e shoqërojë lexuesin, se duke bërë fjalë për meskinitete, si shtrembërime buzësh në raste dhuratash, në kundërshti shijesh për ngjyrat e modën, për dallime e shpërndarje jo të drejtë të respektit për nuset, për fjalë të thëna pa vend e pa takt, për ndonjë bërryl të dhënë në stomakun e së resë, kur ajo i afrohet dhe e ngre nga varri i të shoqit, për renditje protokollare dukshëm me përçmim apo edhe kur hipotetikisht mendohet se ka dorë në vdekjen e të afërmve të saj, mundet të tingëllojë si nxjerrje inatesh, si shpagë ndaj asaj që jo më kot e quajtën “pantera e zezë”? Kur populli i vuri këtë epitet, nuk dinte gjë se si ajo nursëze sillej në shtëpi. Ata dinin se ajo ishte bashkëpunëtore në krimin e madh ndaj tij dhe vetë atdheut të tyre. Me qëndrimin dhe ndikimin e saj te Zeusi, ajo kontribuoi në mjerimin dhe turpërimin e shqiptarëve para botës. Dhe këtë nuk e bënte se ishte agjente e ndokujt, por akoma më keq; etja për lavdi e pushtet i kishte shndërruar shikimin normal, në atë që Cvajgu të cilin autorja me të drejtë e parapëlqen, thotë, në shikim Meduze. Dhe nuk besoj se ajo do të kërkonte më shumë se të vendosej imazhi i saj në mburojën e Atenës, në mos po, pas vdekjes së Zeusit, të quhej vetë e tillë. Kjo nënkuptohet edhe te ditari i mbajtur servilisht nga sekretari i tij i pandarë.

Nuk ka kuptim të zgjatem më tej me të. Ama askush nuk mund ta verë në dyshim se ajo u formatua si e tillë para “syçelësisë” të të shoqit dhe në dijeni të padiskutueshme të tij. Nëqoftë se Enver Hoxhën e hiqte nga hundët “maqedonsja” Nexhmije, atëherë as që ia vlen të diskutosh në ishte ai burrë shteti e ca më shumë burrë i madh shteti, me përmasat e udhëheqësit të proletariatit botëror. Le pastaj sikur të të shkojë mendja se ajo së bashku me “boshnjakun” Ramiz Alia dhe atë Judën e rrezikshëm mjek, donin ta asgjësonin një orë e më parë. Gjithashtu, nuk më duket i arsyetuar dhe aspak koherent me realitetin, përcaktimi se “Si autoriteti suprem i komunizmit, E. Hoxha, është viktima e parë në rang hierarkik që e hëngri vetë sistemi që ai udhëhoqi.” (fq. 325). Pikë së pari, ai para se ta udhëheqë, e ngriti, e strukturoi me aq zell e kujdes dhe e vuri në lëvizje atë sistem – makineri represive të pashpirt e injorant sipas shembullit të Titos, Stalinit dhe Mao Ce Dunit. Thjesht për interesat e pushtetit të tij, sikurse kanë bërë historikisht të gjithë diktatorët e botës. Ai, “i miri dhe i thjeshti” para zjarrit të oxhakut të shtëpisë së tij, ishte lugati i sa e sa vatrave pa ngrohje të familjeve shqiptare, ku fëmijët e rreckosur, binin për të fjetur me një kothere misri, duke u dridhur nga të ftohtët. Liljana deklaron se ai nuk dinte gjë, pasi qëllimisht e dizinformonin. Deri edhe për dëshirën e tij të hapjes ndaj Perëndimit pas ardhjes së parë të Shtrausit në vitin 1984, e kanë fajin N.H. e R. A. Po kush e ha këtë, kur dihet se vetë ky politikan i shquar ishte krijuesi i Bashkimit Kristianosocial të Bavarisë që E. Hoxha e kishte të pamundur t`i jepte qoftë dhe për kortezi edhe dorën.

Liljana edhe vetë ka kërkuar falje që nuk e njihte të vërtetën. Ja, atë po e falim, se po themi vinte nga ndonjë planet tjetër, dhe fundja ç`kishte në dorë ajo, kur i duhej të ruhej nga shqetësimet dhe bezdisjet e pareshtura të atyre që e rrethonin. Se u fal edhe vetë Nexhmija që e ngjashme me Maria Antuanetën që nuk kuptonte se ç`kërkonin gratë e revoltuara me ato thika e hanxharë në duar, e mbylli me ca kafe të pira më shumë (për të mos harruar se edhe kafenë e ngushëllimit ua jepte plakave që ishin nga “tanët”, kurse të tjerat që donin ta ngushëllonin për të shoqin, i përzinte për turpin e saj, pasi u shoshiste biografinë, paçka se qenë shkulur nga ana e anës). Po çfarë t`i themi atij që duhet ta kishte situatën nën kontroll çdo orë e çdo minutë dhe pasi dënoi dynjanë për “miopi politike”, qenka kufizuar vetëm te tregimi i përrallave të Gjirokastrës me baba Çeno, për nipat e mbesat e tij. E si mund ta shfajësojmë “naivin e gjorë” që e niste ditën e punës me letrat nga populli (përfshi dhe ato anonime), përveçse ta quajmë matuf, gjë që ai s`ishte kurrën e kurrës. Si mund të pretendonte se po drejtonte i vetëm një popull drejt lumturisë socialiste, duke e çuar nga “fitorja në fitorje”, kur nuk dinte se ç`bëhej brenda mureve të shtëpisë së tij? Aq sa nuk pa urrejtjen dhe hiletë që i bëheshin familjes së djalit të tij të vogël, i cili gjithashtu nuk i rrëfente, të paktën se ç`u punonin vëllai – dofin dhe gruaja e tij, mbesë e njeriut – hije. Dhe qenkej strukur Enveri aq shumë sa priti të sëmurej që me gjysmë zëri t`i thotë të resë së tij: “Ruaj veten!” Po a e di Liljana se ky kalkulues i hollë dhe i pagabueshëm i së keqes, lëshonte rrufe e bubullima qysh në çlirimin e vendit. Për të mos thënë se ai nuhaste dhe merrte masa dragoniane qysh kur pikasi fraksionin e Vlorës. Po pse, Nexhmija me Ramizin i thanë atij të godiste me tërbim shokët e tij si M. Gjinishi, Y. Dishnica, S. Malëshova, K. Xoxe, T. Jakova. B. Spahiu, L. Gega, D. Ndreu, L. Belishova. K. Tashko, Gj. Marku (pa folur për ata të mëpasmit që i shkoi në plumb dhe i mbylli burgjeve, dhe ku nuk kurseu nga stigmata edhe të propaganduarit si emblema, H. Lleshin e M. Pezën), deri gati tërë drejtuesit e brigadave partizane që ajo pohon se pas vrasjes së B. Ballukut “Ishte ndeshja e parë konkrete për mua me luftën e klasave në përgjithësi, por me goditje të kupolës ndaj kupolës” (f. 325). Për aq sa ndenji në Francë, djaloshi snob Enver Hoxha, mirë që nuk mësonte në universitet si gjithë studentët e tjerë, por të paktën duhej të dinte se jakobinët e Robespierit dhe të Petioninit e kishin përfunduar veprimtarinë e tyre qysh në 27 korrik të vitit 1794. Dhe mendoni: kur u punoi qindin shokëve të tij dhe familjeve të tyre, për ata që nuk e donin ose e kundërshtonin, nuk do mjaftonte as pena e Solzhenicinit.

Pra, si mund të vazhdosh të përgjërohesh për besnikëri e devocion ndaj tij, siç bën autorja e këtij libri, edhe duke u solidarizuar në të njejtën kohë me dhimbjet e të persekutuarve? Ajo mirëkuptohet për brengat dhe pozicionin delikat që ka, por duke glorifikuar figurën më neronike të shqiptarëve, i bën dëm edhe vetë atij populli për të cilin sikurse thamë, pranon se “… duhej të bënte detyrën e saj: të sakrifikonte për harmoninë e përgjithshme.” Kështu në popull, qoftë dhe pa dashje, gabon, duke mbjellë sërish çoroditje e përçarje.

Kurse sa për faktin se të gjithë ata që e rrethonin në udhëheqjen e lartë ishin ose armiq ose mediokër, kush tjetër përveç Enverit i shoshiste dhe i dekretonte. Kujtoni një moment të vetëm dalë së fundi; atë të djalit të besnikut të tij Shefqet Peçit, të mirit Rustem, për të cilin kërkonte hetime plotësuese, pasi vetëm qe propozuar nga M. Shehu si komandant i Shkollës së Bashkuar të Oficerëve. Mendo pastaj për anëtarët e qeverisë, të Komitetit Qendror apo të Byrosë Politike. Në qoftë se ai i vetëm e mbante Shqipërinë në shpinë, kot qenkan lodhur me debate filozofët për të vërtetuar teorinë e Mbinjeriut të Niçes.

Por le të arsyetojmë pak me gjakftohtësi: po sikur edhe Enveri, i ndikuar nga e shoqja të mos e donte Liljanën, a nuk do të shkruante ajo me neveri për të?

Po sikur populli shqiptar dhe atdheu ynë të ecnin denjësisht në rrugën e demokracisë e lirisë dhe ekonomikisht të ishin në nivelin e popujve e vendeve të tjera, vallë a nuk do t`i takonin me të drejtë pikërisht atij meritat? Atëherë, kur për të zezën tonë, ngjau krejt e kundërta, pra nga tolloni në tollon dhe del dikush e na thotë se unë e di mirë që fajin e kanë të gjithë, por ai kurrsesi, a duhet të bëhemi sërish syleshë dhe ta besojmë.

Ja, për të tilla dëshmi, rreth kësaj përgjegjësie historike, morale dhe ligjore, ka nevojë lexuesi sot. Se ai s`para bëhet merak të mësojë se nga i mbante thundrat e gishtërinjtë kur ecte Nexhmija, me cilën kafshë ngjasonte vajza e saj apo si mbeste në klasë Teuta.

Mjaft na ka qeshur bota me Enverin. Të mos na përqeshë tani pa të. Në faqen 496, në shkrimin e titulluar “Gënjeshtër dhimbshurije”, ku përshkruhet një grua që ruante lopën sot andej nga Liqeni artificial, Liljana shprehet se “…më intereson të njoh realitete specifike njerëzore.” Kjo është krejt normale dhe meriton përgëzime. Por, më duket se duhet njohur para së gjithash psikologjia politike e popullit, psikologji që e ka ndarë nga dogmat komuniste dhe nga ajo doktrinë që e aplikuar karikaturisht nga tekat e atij që ajo i bën apologjinë, e la gruan tonë hallemadhe jo pa lope e pa dele, por pa asnjë gotë dhallë. Prandaj, mendoj se një gazetare, analiste, publiciste dhe do shtoja edhe shkrimtare e talentuar si Liljana (zambaku – simboli kristian i pastërtisë shpirtërore), një grua dinjitoze që në vajzërinë e saj do ta kishte për nder kushdo po ta kishte grua të djalit të tij, pati fatin të jetojë atje ku një mendje dabolike e paranojake, e fiksuar pas pushtetit, thurte plane si të na e nxinte jetën, duhet të tregohet më e matur në trajtimin e figurës së tij. Vetëm kështu, ajo do t`i bëjë një shërbim akoma më të vyer historisë tonë të ngatërruar qëllimisht dhe vetë popullit, pasi jam i prirur të ndaj me të bindjen se ajo e ka identitetin e njerëzve më të ndershëm që synojnë barazi e harmoni në shoqërinë shqiptare (fq 627), paçka se në oborrin e familjes së Pelopit, Erinitë, hyjneshat e hakmarrjes, nuk i lenë Atreun dhe Tiestin të kenë paqe.