Nga Moikom Zeqo
(1949 – 2020)
Në fundin e vitit të kaluar, Kryeredaktori i Ditës Adrian Thano më dërgonte një email, ku më thoshte të shkruaja diçka për vitin që kaloi, dhe si kalimthi, më sugjeronte të shkruaja diçka për Njeriun dhe Antinjeriun.
Ky sugjerim më shtyu të rilexoj një libër të edicionit në frëngjisht të Gallimard-it “La defaite de la pensèe” (“Disfata e mendimit”) të filozofit të njohur francez Alain Finkielkraut.
Në vitin 1999 kur luftohej për lirinë e Kosovës, Alain Finkielkraut shkroi dhe mbajti publikisht anën pozitive të historisë, duke mbrojtur domosdoshmërinë e lirisë së Kosovës.
Por libri në fjalë i Finkielkraut i përkthyer në shumë të botës, është një libër kriticist, me një kirurgji mendore të habitshme, për mendimin njerëzor në përgjithësi.
Ideja kryesore e tij lidhet se në qytetërimin aktual, ne jetojmë Epokën Post-faktuale.
Domethënë, kemi të bëjmë me një mjedis universal, ku është kapërcyer statusi i faktit, ose i fakteve, nuk respektohet patjetërsueshmëria e tyre, sepse kemi hyrë në një erë të re, në atë të opinioneve.
Sot njerëzit operojnë me opinione, përleshen midis tyre, kacafyten, por realisht nuk u referohen më fakteve që kanë autoritet të padiskutueshëm.
Pra shoqëria moderne si disfatë të parë të mendimit ka këtë kapërcim, që gjithsesi është negativ.
Ky filozof e shikon me shqetësim të ardhmen e qytetërimit dhe të mendimit të epërm, që po zëvendësohet nga bota virtuale, kur njeriu tashmë konsiderohet si “banor i WWW, një qenie e manipuluar e internetit dhe facebook-ut”
Kultura e madhe e shekujve po zëvendësohet nga kultura përherë e më e madhe e spektakleve, madje dhe politika sot strukturohet si performancë, apo dhe spektakël.
Ky konkluzion i këtij filozofi mund të shpjegojë deri diku optikën edhe të zhvillimeve politike ,tejet kontradiktore, me paradokse të pashembullta të debateve në Kuvend, apo dhe në media, që ngjajnë me performanca të sipërfaqshme dhe dëgjimore të një arti vulgar, populesk, të rrugës.
Paradigma e Njeriut dhe Antinjeriut që më sugjeroi Thano ka të bëjë me forcat pozitive në luftë të përjetshme me forcat negative.
Nuk është një çështje rrethanore e klasifikimit. Kemi të bëjmë më tepër me nocionet dialektike të konceptualitetit.
Mendimi përparimtar i njerëzimit nuk mund të shkëputet nga humanizmi. Kiçi parlamentar nuk mund të zëvendësojë kërkimin për të vërtetën.
Utilitarizmi global nuk mund ta fashitë qenien njerëzore, ta mpijë atë dhe t’i mohojë të drejtën për të bërë pyetjen “Pse?”.
Sipas Finkelkraut ,njeriu i kulturës e lufton tiraninë e banalitetit, ndërsa “kolonizimi” i instituteve kryesore nga mediokriteti ,është akoma më i frikshëm.
Në debatet politike shqiptare përgjithësisht populli e di se ç’do të thotë të jesh i klonuari i Antinjeriut.
Ndërsa në anën e Njeriut është tërë fuqia e brendshme shpirtërore e substancës së kombit shqiptar, e intelektualëve që nuk u bënë kurrë klientelistë, që sakrifikuan, madje dhe u marxhinalizuan, por e thanë haptazi mendimin e tyre të lirë.
Pra, për mua kjo që po na ndodh dëshmon më tepër botën post-faktuale, atë të kaosit të opinionit.
Por nuk ka vetëm një Shqipëri politike. E kam thënë disa herë, madje kam gërthitur për këtë gjë se ekziston dhe një Shqipëri tjetër, Shqipëria kulturore.
Vitet e fundit kanë në kronikën e tyre disa dëshmi inkandeshente. Është rasti të tregojmë një nderim të vetëkuptueshëm për vdekjen e akademikëve të shquar si Alfred Uçi dhe Arben Puto. Dijetarë të kalibrit të tyre ende nuk po duken në hapësirat e gjeneratave të reja.
Libri historik i Pëllumb Xhufit “Arbërit e Jonit, për Shqipërinë Jugore në shek.XVI-XVII” është një kryevepër historike që do dojë shumë kohë për t’u përsëritur nga ndonjë tjetër historian.
Një sukses tjetër të veçantë kulturor do të theksoja përkthimin në shqip të romanit të famshëm “Lavjerrësi Fukos” i Umberto Ekos nga përkthyesi Shpëtim Çuçka. Gjuha shqipe në këtë përkthim është e nivelit të lartë, tejet të kulturuar, transparente dhe herë-herë e magjishme. Të lexosh një shqipe të tillë është një kënaqësi e madhe.
Mendoj që çdo ngjarje e tillë kulturore vlen të përmendet si një pjesë serioze e Shqipërisë së demonizuar nga politika.
Të gjitha këto na strukturojnë idenë se shpresa që i duhet shqiptarëve nuk ka gjasa që të humbasë dhe se një popull që ka një vetëdije krijuese dhe admirim për kulturën, e di shijen e papërsëritshme të pavdekësisë.
Shpresojmë kohën e emancipimit të politikës, por dhe të fuqizimit të kulturës. Kjo natyrisht do të ishte një shenjë zodiakore, plot ogur, ndjesi dhe vizion për shqiptarët.
—-
Nga arkiva e DITA. Botuar në korrik 2018