Mynih 1979, një dëshmi befasuese për Sali Berishën dhe 1991-shi shqiptar

Habjon Hasani / Dita

Në 25 shkurt të vitit të kaluar DITA botoi pjesë nga një libër i 1995-s, pjesë të të cilit kanë qarkulluar për disa vjet nën zë në ambjente të shërbimeve sekrete shqiptare, më pas është heshtur. Takimi për të cilin flitet në libër është kryer në vitin 1979. Në tekst bien në sy dy elementë.

Së pari autori pretendon se që në pragun e viteve’80 janë bërë plane për të krijuar “shtete-valvula” . Elementi i dytë i rëndësishëm, krejtësisht befasues është fakti se personi që përmendet si kontakt është… Sali Berisha. Botimi nuk mund të zbardhë shumë pikëpyetje që ngre ky takim, por nëse ato çka rrëfen autori janë të sinqerta, atëherë Sali Berisha nuk ishte thjesht një mjek komunist me ilaçe në çantë në oborrin e parisë komuniste të atëhershme.

Libri titullohet “Komplotistë ndërkombëtarë” është botuar në vitin 1995, nga shtëpia botuese “Nea Thesis”, me autor Atanasius K. Strigas, që ka shërbyer për disa vite në Bruksel si këshilltar i  NATO-s në vitet 70-80. Autori ka studiuar fillimisht shkencat politike dhe ato ekonomike në universitetin e “Heidelberg”-ut. Më pas është specializuar për Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe çështje të Strategjise në University of Georgetown në Uashington, për të përfunduar më tej studimet me specializimin e tij për propogandë në universitetin “Patris Lumumba” të Moskës.

Në pjesën ku përmendet Shqipëria flitet për një takim me pjesëmarrje të lartë më 7 janar 1979 në Getensberg të Bonit. Autori përmend si pjesëmarrës në takim edhe dy presidentë bankash, zyrtar të një shërbimi sekret dhe “ndërlidhës me shërbimet sekrete të Europës Juglindore” dhe një person që vite më vonë (kur doli në sipërfaqe problemi maqedon) ishte ndërmjetësi publik kryesor për këtë çështje. Sipas autorit,  takimi diskutoi planet mbi “tri shtete valvula ose thithës” dhe dhënien e fondeve të mëdha për këto qëllime.

Shkruan autori ndër të tjera:

“Mbërritëm në “Parkhotel” pas mesnate. Takuam një njeri me sjellje shërbëtori, që më shumë të kujtonte një bojaxhi, se sa një njeri të shkolluar dhe pjesëtar të një elite politike. Na priti, duke bërë përkulje teatrale. Z.Merden i tha frëngjisht, se paratë do ti merrte nga z. Redman. Z.Berisha bëri edhe një përkulje tjetër gjithë kortezi, që e shoqëroi me një buzëqeshje të tepruar. Iu shpjeguan edhe sponsorët që kishin ndihmuar.- Ju faleminderit, – tha bojaxhiu tërë kortezi false…”

Kjo është një ngjarje enigmatike që nuk duket e veçuar nëse kihet parasysh çfarë ndodhi më pas dhe kush erdhi në pushtet në Shqipëri pas “përmbysjes” së 1991-shit

Auron Tare ka hulumtuar në disa dokumente të shërbimeve sekrete amerikano-jugosllave mbi Shqipërinë.

Ai mendon që jugosllavët ishin njohësit më të mirë të realitetit shqiptar dhe ngre pikëpyetje mbi ndikimin e UDB-së në ngjarjet e viteve 90-91 në Tiranë.

Ka ndodhur një takim i nivelit të lartë ndërmjet amerikanëve dhe UDB-së në 1954.

Në intervistën e mëposhtme për DITA ai flet mbi sugjerimin që u bëri UDB-ja amerikanëve, pasi për 6 vite me radhë ata dështuan të rrëzonin Enver Hoxhën.

Dokumentat sekretë mbi operacionet e kundërzbulimit shqiptar në vitet 49-54 tregojnë cilët janë emrat e elitës së shërbimeve inteligjente britanike dhe amerikane që u sfiduan nga agjentë shumë të rinj të kundërzbulimit shqiptar.

A e njihnin Shqipërinë shërbimet amerikane? Pse britanikët nuk patën qëllim final, rrëzimin e Enver Hoxhës. Si na shihnin shërbimet italiane dhe greke. Çfarë fsheh për shqiptarët Arkiva Shtetërore e Stambollit.

DITA: Një pjesë e dokumenteve të deklasifikuara që ju keni botuar dhe që më kanë bërë posaçërisht përshtypje, lidhen me operacionet e kundërzbulimit shqiptar në vitet 49-54 kundër anglo-amerikanëve. Nga përshtypja juaj personale, pas hulumtimeve, si mendoni: Ka pasur vërtet një bërthamë ekspertësh shqiptarë të inteligjencës që kanë përballuar me sukses këto operacione anglo-amerikane, apo ka qenë kryesisht meritë e shërbimeve sovjetike?

AURON TARE: Mendimi im është se merita kryesore u takon njerëzve të shërbimit inteligjent shqiptar, të cilët besonin në kauzën e mbrojtjes së vendit të tyre. Me gjithë se ishin shumë të rinj, ata mundën të përballeshin me shërbimet më të famshme të inteligjencës botërore. Madje pa e mësuar kurrë, ata sfiduan emra të elitës së shërbimeve inteligjente britanike dhe amerikane si Angeltoni, Frank Weisner, Richard  Helms, Dulles etj. (Këtu e kam fjalën për ata oficerë të kundërzbulimit shqiptar dhe jo sigurimin e famshëm që ushtroi dhunë mbi popullsinë e pafajshme).

Por duhet thënë se shumë aspekte të këtyre misioneve janë ende të pazbuluara në arkivat ruse, apo edhe të shteteve të tjera, apo jo?

Dosja e operacioneve BGFIEND/Valuable, akoma dhe sot nuk njihet përfundimisht. Shumë dokumente mbeten të padeklasifikuara dhe shumë të tjera  mund të jenë asgjësuar. Çështja tjetër qëndron tek krahasimi i materialeve. Pra në praktikën e inteligjencës nuk mund të nxjerrsh përfundime vetëm nga dokumentacioni i njërës palë. Duhen parë të gjitha palët e përfshira dhe vetëm nëse janë ekzaminuar të gjitha palët mund të arrihet në një përfundim të caktuar.

Por, duhet pasur parasysh dhe diçka tjetër, që shumë vendimmarrje të rëndësishme në nivele shumë të larta, shpesh merren duke mos lënë gjurmë dokumentare. Prandaj dhe kjo lloj “bote” është quajtur “bota e 1 mijë pasqyrave”, pasi të gjitha reflektojnë tek njëra-tjetra dhe nuk është edhe aq e lehtë që të kuptosh. Qëllimin e vërtetë të një objektivi të caktuar.  Për të bërë një analizë serioze, duhen parë dhe arkivat italiane dhe greke dhe në veçanti jugosllave. Pasi t’i referohen njëra-tjetrës, historianët mund të arrijnë në një analizë sa më objektive.

Por kjo, nuk mund të bëhet me vullnetin e një apo dy personave por bëhet me një projekt shtetëror. Një shtet serioz që dëshiron të shkruajë historinë e tij në një mënyrë sa më objektive, duhet të ndërtojë strategjinë, për të arritur tek historiografia kompetente dhe profesionale. Për shembull, ne kemi një Akademi Shkencash, e cila duhej të ishte mendja ndriçuese e Kombit. Fatkeqësisht ajo jo vetëm që nuk ka mundur të rishkruajë historinë e manipuluar 50-vjeçare, por ka lejuar të njëjtin manipulim edhe këto 20 vitet e fundit.

Nëse studiuesit seriozë të kësaj akademie do të ishin marrë këto 20 vitet e fundit me arkivat britanike, amerikane, amerikane, greke etj. , sot do të kishim një perceptim më të pjekur mbi të kaluarën tonë. Por që t’i kthehemi pyetjes, unë mendoj se nga dokumentet e deritanishme, e përsëris të deritanishmet, lihet përshtypja se  pas luftës,  shërbimet amerikane në veçanti, nuk e kishin fare idenë mbi situatën reale në Shqipëri. Britanikët, të cilët e njihnin mirë Shqipërinë, nuk kanë pasur qëllim final, rrëzimin e Enver Hoxhës, siç  del edhe në një dokument të fundit që kam botuar.

Britanikët kanë pasur prioritet ndihmën ndaj Greqisë për të mos lejuar komunistët të vinin në pushtet. Interesant është fakti se, për të njëjtën arsye, pra për arsyen e Greqisë, ishin britanikët ata që përgatitën, financuan dhe mbështetën fillimin e lëvizjes së armatosur anti-italiane në Shqipëri në 1941.  Ndërsa shërbimet italiane dhe greke kishin më tepër një rol ndihmës të amerikanëve, dhe për vetë faktin, se si grekët që kishin ambicie territoriale ndaj nesh, si italianët që nga ana e tyre donin që grekët dhe sllavët të mos ishin përcaktues në Shqipëri, nuk kishte motive të forta për të qenë aktorë të fuqishëm në këto operacione.

Vetëm jugosllavët në mendimin tim, ishin njohësit më të mirë të realitetit shqiptar. Për këtë arsye, shërbimi inteligjent amerikan, ka bërë një marrëveshje pas vitit 1955, pra pas dështimit të operacioneve klandestine,  me jugosllavët, ku shërbimi inteligjent  jugosllav, do të kishte rolin mbikëqyrës edhe mbi Shqipërinë.

Pra UDB-ja dhe Jugosllavia do ishte një lloj kujdestareje në nivel të kontrollit nëpërmjet shërbimit inteligjent?

Unë mendoj se po dhe kjo është përshtypja ime. Në këtë këndvështrim, do t’i shpjegoja dhe ngjarjet e viteve 90-91.

Në ç’mënyrë e lidh këtë kujdestari jugosllave me ngjarjet e 90-91? Ku i gjen pikëtakimet?

Pa dokumente është e vështirë që ky mendim të jetë i padiskutueshëm. Por, duke pasur parasysh një mori dokumentesh dhe sidomos një prej takimeve të nivelit të lartë ndërmjet amerikanëve dhe UDB-së në vitin 1954, unë mendoj se kjo hipotezë, mund të jetë e vërtetë. Nga dokumentet e deklasifikuara deri më tani mes marrëdhënieve amerikano-jugosllave, duket se UDB-ja kishte një njohje të shkëlqyer të çështjeve shqiptare.

Sugjerimi që UDB-ja u bënte amerikanëve, pasi për 6 vite me radhë ata kishin dështuar të rrëzonin Enver Hoxhën, ishte se: Enver Hoxha nuk mund të rrëzohej nga një klasë tashmë e përmbysur, e përfshirë me palën humbëse (italianët e gjermanët), e cila në njëfarë mënyre kërkonte privilegjet e humbura. Jugosllavët, bënin një analizë jashtëzakonisht realiste të situatës shqiptare të asaj kohe (ushtrisë, partisë, ekuilibrit të forcave, ekonomisë etj) dhe përfundimi i tyre ishte se Enver Hoxha rrëzohej vetëm nga njerëzit e tij të afërt dhe të pakënaqur, pra brenda elitës komuniste, ose ai mund të kontrollohej prej tyre për një politikë jo agresive ndaj Jugosllavisë.

Interesant është fakti se nga të gjithë ata që kërkonin rrëzimin e Enver Hoxhës, jugosllavët ishin më realistët. Kërkesa e tyre nuk kishte të bënte as me pretendim territorial, as me ndryshimin e sistemit, por me ndryshim elite brenda Partisë Komuniste, por me kushtin e vetëm, që lidershipi i ri, të ishte miqësor me Jugosllavinë.

Në foto: Ambasadori amerikan, Rajerson (i cili më parë kishte
shërbyer në Beograd), Sali Berisha dhe Eduard Selami në 1992

Dakord, por deri këtu jemi në marrëveshjen e vitit ‘54.  Ju ku bazoheni kur  frymën e kësaj marrëveshjeje, e shikoni të zbatuar dhe në ngjarjet e ndodhura në Shqipëri në vitet 90-91. Ku i gjen pikëtakimet pra?

Deri më sot janë deklasifikuar dokumente deri në vitet 70, kur t’u vijë radha  viteve ’90, me siguri që do të kemi një pamje më të mirë të ngjarjeve të asaj kohe, por deri atëherë qëndron pyetja legjitime: Kush erdhi në pushtet pas vitit 1991? Elita komuniste? Bejlerët e rrëzuar? Apo ndonjë tjetër?

Si e shpjegoni faktin, që për momente dhe ngjarje domethënëse historike të shekullit të fundit, ka një indiferencë thuajse të shpallur nga historiografia, për sigurimin e dokumenteve? Nga buron ky refuzim për të parë të vërtetën dhe veten tonë në sy?

Është një fakt i njohur që historinë, Shqipërisë ja kanë shkruar më shumë të huajt se sa e ka shkruar vetë. Kjo ka të bëjë me një lloj indiference historike të shqiptarëve ndaj të shkruarës  së tyre. E shkruara e historisë është kulturë. Një kulturë që fatkeqësisht, nuk e kemi pasur. Për këtë arsye vazhdojmë dhe e kërkojmë të kaluarën tonë në arkivat e të tjerëve, të cilët për hir të së vërtetës, e kanë ruajtur atë, më mirë se ne.

Arkivat amerikane janë nga më të pasurat, pasi ekzistojnë disa arkiva. Arkivat shtetërore, arkivat personale dhe arkivat e universiteteve. Arkivat amerikane në përgjithësi janë krijuar nga një shtet i ri që kërkonte të ruante memorien e vet dhe nga individë shumë të pasur që blinin dokumente në Evropën e shekujve XIX-XX. Për këtë arsye, arkivat amerikane mbajnë thesare ende të panjohura  për historinë e vendeve të vogla si ne.

*****

Botuar në DITA, Shkurt 2013 – Prill 2014