Cdo ditë, i përcjellë nga shikimet plot admirim të pacientëve, ai përshkonte korridorin që të çonte në sallën e operacionit. Këtë ritual, ai e ndjente si një obligim për të bërë më të mirën për të sëmurët e tij.
Sot, në tavolinën e operacionit, ishte shtrirë një vajzë trembëdhjetë vjeçare. Gjithë trupi ishte mbuluar me çarçafët sterilë. Vetëm fytyra ishte e zbuluar. Një fytyrë e përçudnuar. Kur ishte fëmijë disa muajsh, në oborrin e shtëpisë në fshat, një derr që ndjeu errën e qumështit të nënës, e masakroi atë fytyrë të bukur fëminore. Ajo u rrit bashkë me shëmtimin. Për të mos shqetësuar të tjerët, vajza e gjorë, tërë kohën e mbulonte fytyrën me një shami TV madhe
Në stolin para derës së sallës së operacionit, ishte ulur nëna e vajzës. Ajo kishte mbështjellë dhe e mbante plot kujdes në prehër, shaminë e bardhë të vajzës. Sa e pa doktorin ajo u ngrit në këmbë dhe shamia i ra në tokë. Me duart qe i dridheshin kapi duart e doktorit. I puthi ato dhe tha:
“T’u bëftë nëna !-Mbase do të ketë fat edhe vajza ime të bëhet si shoqet !?”.
Doktori u përkul, ngriti nga toka shaminë, i a dha nënës dhe tha: “Uroj që puna të shkojë mbarë dhe ajo të mos ketë më nevojë për këtë shami”!.
Ai hyri në sallë. Anestezisti ishte bërë gati për të filluar narkozën dhe infermieria e kishte lyer me jod fytyrën e vajzës. Ajo i kish ruajtur me kujdes pikat blu, që doktori kishte bërë në fytyrën e vajzës, si orientime për prerjet gjatë operacionit. Sa herë i kishte vënë e i kishte shuar ato pika, deri sa vendosi variantin më të mirë për operacionin.
Lau dhe përpunoi duart për operacion, pa i hequr sytë nga pasqyra mbi lavaman. Çdo herë që bëhej gati për operacion, ai vëzhgonte me kujdes sytë, të vetmet që ishin të zbuluara në fytyrën e tij. Sytë reflektonin shpirtin e tij, përgatitjen e tij psikologjike për operacion. Ja pse ajo pasqyrë e vogël ishte e dashur dhe e shtrenjtë për të. Askush tjetër veç atij, nuk e dinte rëndësinë e saj. Ndjeu se ishte gati për atë punë të vështirë. Veshi bluzën sterile dhe u afrua tek tavolina e operacionit.
Shtangu për një moment. Në ngjyrën e errët të jodit, ajo fytyrë e brejtur mizorisht, dukej edhe më e tmerrshme. Dhëmbët e bardhë shquanin më shumë aty ku buzët mungonin. E bardha e syrit të djathte, dukej më e theksuar, nga mungesa e kapakut të poshtëm. Hunda, të cilës i mungonte një flegër, dukej më e llahtarshme. Për disa çaste ai soditi fytyrën e vajzës pa lëvizur. Mori frymë thellë dhe u përqendrua i tëri. Ky ishte momenti që ai ftoi për ndihmë të gjitha aftësitë e tij intelektuale, profesionale e njerëzore. Kjo i ndodhte kur kërkohej angazhim i jashtëzakonshëm. Askush nuk kishte dëgjuar prej tij, qofte dhe një fjalë, në këto momente. Dhe kjo zgjaste vetëm disa sekonda. Në sallë dëgjoheshin herë pas here fjalët:
-“Kalibrin “ dhe ai kreu matjet e nevojshme edhe njëherë.
-“Penën”, dhe ai korrigjoi diçka, në pikat që kishte bërë më parë.
-“Bisturinë”,dhe e mbajti atë mbi fytyrën e vajzës.
-“Gati të fillojmë”, i tha ai anestezistit
-“Po”. U përgjigj ai.
Këto ishin urdhra që ai i përsëriste herë pas here me një ton prej ushtaraku. Për vite të tëra, kishte kërkuar bindje të verbër nga personeli dhe pacientët.
Ai uli thikën për të bërë prerjet e duhura. I përqendruar mbi fytyrën e vajzës, ai përpunonte në mendjen e tij gjithë ato copëza lëkure, që do t’i duheshin për të mbyllur defektet në atë fytyrë. Ato figura gjeometrike të komplikuara, ishin të pakuptueshme për të tjerët në sallë.
I përqendruar tërësisht në punën që bënte, ai u rrëqeth kur dëgjoi zërin e tensionuar të anestezistit:
-”Prit, diçka nuk është mirë”.
Pulsi 180 në një minute. Tensioni arterial u rrit. Vajza përvëlonte, temperatura 42 gradë Celsius.
Kërkuan akull por ai ishte i pa mjaftueshëm për të përballuar këtë situatë. Në spital kishte vetëm një frigorifer “ ZIL”, në qendrën e gjakut. Sytë e doktorit mbi maskë, dukeshin si të një shqiponje në luftim për të mbrojtur të vegjlit e saj. Çdo përpjekje ishte pa rezultat. EKG u sheshua dhe vajza vdiq.
Hoqi dorezat, bluzën dhe morri të dalë nga salla. Ishte ora katër pasdite. Të gjithë të tjerët qëndronin pas tij, të heshtur.
Jashtë portës së sallës, në stol me shallin në duar, nëna priste të mbaronte operacioni. Të gjithë mendonin për takimin e jashtëzakonshëm të nënës me doktorin.
Ai vetë ia tha nënës të vërtetën dhe ai e tha atë ekzaktësisht, siç kishte ndodhur. Ai e bëri këtë për nënën. Por, ai e bëri edhe për veten. Ndjente nevojën të shpjegohej.
Po sikur ajo të bërtiste! Të binte në shesh. Të sulmonte me fjalë. Çdo gjë mund të ndodhte. Dhe ai, si të gjithë të tjerët, priste që diçka të ndodhte. Edhe në këtë situatë jashtëzakonisht të rëndë për një kirurg, ai u mësoi diçka atyre që e rrethonin. Ai e bëri këtë në një mënyrë shumë profesionale. Ai qëndronte para asaj gruaje të ulur në stol, pa folur. Ajo kuptoi gjithçka dhe u ngrit në këmbë.
“Nënë” tha ai, “më vjen shumë keq”. Buzët e tij lëviznin të rënda sikur të ishin prej guri. Ai i lëvizte ato me vështirësi. Zëri i tij ishte i thatë.
“Askush nuk mund ta parashikonte. Një reaksion i keq ndaj barit që jepet për gjumë. Ilaçi e helmoi vajzën. Temperaturë e lartë, dhe ajo nuk u zgjua më”.
Gruaja vëzhgonte buzët e tij si të ishte shurdhë. Ai u përpoq, po nuk e vuri dot nën kontroll një dredhje në cepin e buzës së tij. Me dy gishtat e dorës së djathtë, shtypi mbi sytë e tij
-“Vdiq?” pyeti gruaja. Sytë e saj njerëzorë, tani, kishin vdekur
-“Po, vdiq”. Ai mbylli sytë. Ai nuk i hapi ato deri sa ndjeu prekjen e duarve të gruas në duart e tij. Kjo ishte një prekje nga e cila ai nuk tentoi të largohej. Ai hapi sytë dhe pa hidhërimin që kishte brejtur fytyrën e saj. Një fytyrë e thyer. Tiparet të shkrira. Sytë, hunda, goja që të gjitha ishin shtrembëruar prej dhimbjes, në një mënyrë që të kujtonin fytyrën e vajzës. Kaluan disa minuta në qetësi dhe fytyra e saj u qartësua, tiparet u rirregulluan vetiu. Ajo foli. Fjalët vinin ngadalë. Ajo donte të sigurohej se doktori i kuptonte të gjitha.
-“Mos u mërzit doktor” tha gruaja, “Zoti vendosi kështu. Jam e gëzuar që vajza u rregullua. Ajo do të shkojë në parajsë pa atë shëmtim të tmerrshëm, që ia përvëloi shpirtin tërë jetën”. Pas një heshtje të vogël ajo shtoi:
-“Tani do të shkoj. Nesër do të vinë djemtë për ta marrë vajzën”. Ajo u largua e heshtur. Të gjithë të pranishmit u larguan pa folur asnjë fjalë. Çdo fjalë do të ishte e tepërt dhe do të prishte solemnitetin e këtij momenti.
Doktori hyri në zyrën e tij. Nuk donte ta shqetësonin, ndaj mbylli derën nga brenda. Me sytë të ngulur tek portreti në murin përballë, ku një shqiponjë i gërryente mëlçinë Prometheut të lidhur majë një shkëmbi, u zhyt në mendime.
Ka ndodhi në jetën e doktorit, që duket sikur bashkë me ato, marrin fund edhe vitet e rinisë. Pas tyre, jeta dhe sjelljet e tij marrin një kuptim tjetër. Ai duket më i pjekur. Vetiu lind nevoja të rishikojë gjithë jetën e tij. Pas një ngjarje të tillë, doktori nuk është më ai që ishte më parë.. Pati një moment që ai mendoi se fjalët e nënës nuk ishin ngushëllim, por një goditje për vdekje. Tamam në këtë moment, ai mendoi se ç’duhet të bëjë.
Mendoi që të shkonte natën vonë në morg, ta përfundonte operacionin. I vetëm në ftohtësinë e morgut. Gjithçka e përfytyroi sikur shikonte një film. “Jo, në asnjë mënyrë në morg”, i tha vetes “Në morg unë nuk do të bëj dot atë që unë dua të bëj. Unë dua të bëj sot kryeveprën time, që ta dërgoj në pafundësi. Do të shkoj në sallën time, atje është studioja, tempulli im, atje çdo gjë është e njohur dhe e dashur për mua. Gjatë gjithë jetës, kur kam hyrë tek ky tempull, jam ndjerë ndryshe nga kudo gjetkë, më i fortë, më i mençur, më human, më artist.
Do të kthehem ta përfundoj operacionin në sallë, atje ku vajza vazhdon të jetë akoma. Vdekja e saj nuk ishte e zakonshme për të. Ajo nuk duhej të ndodhte. Vuajtjet e asaj vajze dhe asaj nëne, meritonin të shpërbleheshin qoftë edhe me një moment të vetëm gëzimi. Ai duhej t’i kish thënë nënës se nuk kish arritur të bënte asgjë në fytyrën e saj. Ai nuk e tha këtë. A ishte ky një nënvleftësim? A ishte ky një nga ato gabime, që i bëjmë të gjithë pa kuptuar?
Tamam, në këtë moment, morri vendimin: Vajza, duhet të shkojë në shtëpi me fytyrë të rregulluar. Nëna dhe gjithë të tjerët, duhet të shohin një bukuroshe. Shumë vjet ajo u a fshehu fytyrën njerëzve dhe vuajti pa pasur asnjë faj. Tani duhet pa tjetër, që njerëzit ta soditin atë fytyrë të bukur. Ai krijoi për atë fytyrë një përfytyrim të ri, më të përsosur, nga para operacionit.
Tanimë e kishte marrë vendimin. Fytyrën e vajzës do ta qëndiste.
Vrullshëm u ngrit në këmbë. Hodhi shikimin mbi Prometeun. Hapi derën dhe u drejtua nga salla e operacionit
Tani në sallë ishte vetëm ai dhe trupi i brishtë i asaj vajze të mjerë.
Vite me radhë kishte operuar në atë sallë, por asnjë herë nuk ka pasur atë tension që ka tani. Kurrë nuk i ka provuar këto emocione. Salla e operacionit, kurrë, nuk ka qenë sallë morgu, ku studentët dhe doktorët mësojnë të bëjnë ato që do t’i përsëritin tek të sëmurët.
Hapi çarçafin që mbështillte trupin e saj. Bëri prerjen e parë. Nga plaga doli pak gjak i zi i trashë. E fshiu gjakun me një garzë. Nuk pati më gjak. Preu disa herë radhazi, duke bashkuar pikat blu deri sa u bë prerja zigzage. E la bisturinë, mori gërshërët dhe pincat për të formuar lambotë. Rrotulloi çdo lambo dhe e vendosi në vendin e ri. U sigurua që nuk ka tërheqje. Gati për të vendosur suturat. Çdo suturë u vendos në mënyrë precize, e baraslarguar. Tërhoqi çdo nyjë, deri sa buzët u adaptuan jo shumë shtrënguar. Këto ishin suturat më metikuloze të jetës së tij. Preu çdo pe afër nyjës. Duhej edhe një suturë tjetër, të cilën e vendosi. Djersët njomën fytyrën e tij. Me një garzë të njomur, pastroi gjakun nga fytyra e vajzës. Nën ndriçimin e llambës, fytyra e vajzës, tani, dukej e bukur, por e zbehtë dhe e ftohtë. Kjo punë zgjati disa orë. Në fund të operacionit, në fytyrën e vajzës kishte vetëm disa vijëza të holla qepjesh, por defektet ishin mbyllur mrekullisht. Engjëlli po flinte…! Ajo do të shkonte në parajsë me fytyrën e gdhendur nga dora e një mjeku, që në fushën e tij ishte një Mikelanxhelo i vërtetë.
Ai nuk e fashoj fytyrën e vajzës dhe soditi për disa çaste bukurinë e saj.
***
Të nesërmen një kamion i kooperativës, plot bura e gra dhe një arkivol veshur me beze të kuqe, ndaloi tek porta e morgut. Ata e morën trupin e vajzës dhe u nisën për në fshat.
Arkivoli ishte vendosur në mes të dhomës më të madhe të shtëpisë. Gratë, sipas zakonit, ishin vendosur rreth dhomës. Askush nuk guxonte të hiqte kapakun e arkivolit, që të dukej fytyra e vajzës. Të gjithë mendonin se ajo fytyrë do ta shtonte hidhërimin e vdekjes.
“Hiqeni kapakun”, tha nëna, që qëndronte pranë arkivolit me shallin e vajzës në duar. Kish nga ato që mendonin se nuk do të ishte mirë të hiqej kapaku. Kur trupi u zbulua, të gjitha gratë në dhomë i pushtoi ankthi. Fytyra e nënës u çel. Nëna me shami të zezë në kokë, që dukej më e moshuar nga sa ishte në të vërtetë, me ton të rëndë tha:
“Doktori është si një engjëll. Ai e ka mbaruar punën e tij. Vajza ime tani është e bukur! Brenga e zëmrës time m’u lehtësua!”
Te gjitha u shtangën nga fjalët e nënës. Ato menduan se kjo ishte një përçartje e saj, por ajo ngulmoi, që ato ta shihnin vajzën e saj të bukur. Kur ato u afruan tek koka e vajzës, nëna tha:
“Shikoni vetëm disa viza të holla, që Zoti do ti fshijë me kohë”.
Atje ku ishte defekti, të gjitha panë vetëm disa viza të freskëta prej nyjesh të vogla. Çdo gjë në atë fytyrë ishte rregulluar mrekullisht.
Sarandë, 1991