Gazetari dhe gazeta

Thoshte Zaloshnja në Respublica para pak ditësh: “Sidoqoftë, Lela njihet për pozicionin kritik ndaj Edi Ramës dhe silurimi i tij i sotëm, sidomos ndaj Briseidës, mund të skontohet pak.” Alfred Lela në fakt është nga të pakëtët gazetarë seriozë shqiptarë që e kritikojnë Ramën me një bazë faktuale dhe analitike, ditëve të kësaj vjeshte të parë të Ramës kryeministër. Ka një kategori që bën sikur e kritikon, por në fakt i kreh bishtin (lexoni letra të ndryshme botuar në Dita për këtë). Dhe ka një tjetër kategori që i thotë publikisht (nganjëherë edhe në letra drejtuar Saliut e jo Ramës) shkurt e me gojën plot se e do (sido që jo aq sa ka dashur Saliun dikur). Nga këto kategori, të sukseshme ose jo, artikujsh, eseshë gazetareske apo letrash me apo pa të adresuar real, e vetmja që i vlen vërtet Ramës, është ajo e para. Ramës (dhe jo vetëm atij) i duhen gazetarë që e mbajnë nën vëzhgim, që s’i lënë gjë mangut dhe që ia parashohin gabimin. Kjo është kategoria që do ta shpëtonte nga humbja graduale e kapitalit politik që sot ende e ka pozitiv. Edhe udhëheqës të kalibrave të jashtëzakonshëm si Obama e kanë humbur atë lloj kapitali nga pak e pa e kuptuar, sido që ua përditësojnë çdo 24 orë. Ndaj Rama duhet t’i ruhet asaj dite. Dhe tipi i Lelës është gazetari që mund ta ndihmojë në këtë qëllim (qoftë ky i tillë!).

Ndryshe po ndodh me gazetën Dita. Dita ende çan hapësirat publike shqiptare me shpatë në dorë, dhe unë këtu ende s’shoh asgjë të keqe. Energjia dhe vrulli sulmues i bëjnë mirë gazetës dhe publikut, dhe Dita është perceptuar si e tillë që në embrion. Por gjithkush që therrorizohet në mbrojte të te medhenjve, është etikisht më i pambrojtur sesa kur mbron të vegjëlit. Dhe Dita, nergut e ashiqare, nuk është më me të vegjlit, sido që botimi p.sh. i letrave nga burgu është një hap i bukur i saj. Çështja është që Dita të mos shkasë në gazetë partiake, sepse ajo do ta vriste brenda vitit. Tashmë ka rreth vetes një audiencë ndjekëse ende të nxehtë nga marrja e pushtetit, por duhet ta hapë rrethin cilësor, e të shtyjë lexuesin drejt shikimeve kritike dhe jo pozitave ekstreme. Në fund të fundit, vlera e një gazete qëndron në hapjen mendore të lexuesit dhe jo në radikalizimin e pikëpamjeve që ai ka ndërkaq (sidomos kur zgjedhjet kanë mbaruar, dhe vjen koha e ndërrimit të tipit të propagandës që kryhet).

Vlera e gazetës deri më sot është mbështetur në rolin e padiskutueshëm në shpërbërjen  totale të Sali Berishës, në kthimin e tij në qenie që njerëzit e shohin si më real në karikaturë, sesa në fotografi (dhe këtu nuk flas për karikaturën fjalë për fjalë të Ditës, që s’ka të sharë).  Dekonstruktimi qenësor i Berishës vitin e fundit, është suksesi parësor i Ditës (sido që edhe Tema ka rol në të).  Pa dyshim që Berisha ka ende fuqinë që i jep primitiviteti tribial në të sjellë e të folur (ku e si dreqin ndodh kjo ende tek ne?!), pa diskutuar fuqinë e tij ekonomike, dhe Saliu do t’i luajë kartat e veta edhe për një tjetër 10-vjeçar, në pastë ymër. Por Dita me mënyrën sesi e ka pozicionuar sitën e vet ndaj ideve, kish vlerë si gazetë që përgatiste dhe shoqëronte zgjedhjet… Po tani që armiku rreth të cilit ajo ndërtoi presën e vet nuk ka më forcën që pati dikur, me kë do luftojë Dita? Diskursi i suksesit të Ditës është ndërtuar mbi sulmin, dhe, kur nuk ke kë sulmon, ai shndërrohet në vetëshkatërrues. Misionare pa mission, Dita ka sot ende alternativën e mbajtjes së të njëjtave standarde të lajmbërjes ndaj së majtës në fuqi. Pa dyshim, jo pa shkak e arsye; jo kur një politikan i shërben sinqerisht e si duhet shoqërisë së vet.

Por mendimi im është se Dita po kthehet në defter që i bën fresk veç pushtetit.  Dhe pa dyshim, lexuesve të saj të  zellshëm e me shpirt komentues, sot për sot kjo u pëlqen.  Por, për më gjerë, do ish një humbje e madhe që natyra investiguese e shprehur shpesh më parë në shkrime të Ditës, si dhe prirja për pozicionim revolucionar ndaj ngjarjes, të shkojë në hamam. Reduktimi i saj në fletushkë socrealiste që ndjek nga pas aksionin figurativ markuar me lule optimizmi të Veliajt, është reduktim i pashijë i kapaciteteve të Ditës.

Ndërkaq, papritur, një shkrim i Javës prej B. Andonit lidhur me pezullimin kontrovers të ikonave stivosur prej vjetësh nëpër apartamente Tirane, botuar para pak ditësh në një tufë me gazeta shqiptare, s’di se si hyn edhe tek Dita. Shkrimi vetë mendova se i binte më qafë ministres së kulturës, më shumë sesa lejonin faktet e paraqitura, se s’mund të akuzohet ministrja se pohoka me kokë kur flet kryeministri… Kumbaro në pozitën e vet të re, shenja mund të bëjë, se mendjen nuk e flet dot më si dikur. Por fakti është që e gjithë gjullurdia e ikonave që mua nuk më duket hiç e pafajshme siç thonë disa, u shndërrua në shfaqje për konsum të shpejtë e sipërfaqësor, duke mënjanuar analizën e asaj çka rri nën cipën e ndritshme. Këtë Andoni e kap mirë dhe e kritikon, sido që kritika i drejtohet ministres së re më shumë sesa kryeministrit që është tashmë plak në politikë.  Por gjithsesi, shkrimi del (papritur edhe) në Dita, dhe unë personalisht dua ta shoh këtë si një ri-orientim kritik të Ditës, e jo si shkarje të saj pa pasur mendjen në llogoren e tjetërkujt. Sepse, normalisht, Dita raporton fakte të shkurtra që mund edhe të hedhin dritë kritike ndaj së majtës, por shmang interpretimet vërtet kritike ndaj saj. Një gazetë me agresivitetin e Ditës nuk mund ta lerë, fjalavjen, të flerë rehat në krevatin ende të ngrohtë nga dalja e Jozefinës, Ilir Metën, veçse nëse i përzgjedh sulmet  e veta sipas ngjyrës politike; paçka se Meta bën sot si çun i mirë që s’i ka futur kurrë duart në mut, e madje as ia ka mbajtur ndonjëherë erën të kafenjtit; hi syve meta mund t’u hedhë turmave, jo gazetarëve. Gazeta bëhet karikaturë e shtypit të lirë, nëse e shet shpirtin e vet. Nuk ka rëndësi sa të padenjë të jenë armiqtë e Ditës, e sa të panjollë miqtë e saj, brumi për të gjitha palët duhet zënë me majanë kritike që unë asaj ia njoh.

Çështja është që tek ne gazetarët, vihen të mbrojnë një istikam të caktuar ekonomiko-politiko-ideologjik (gazeta vetë mund të shndërrohet në një të tillë), dhe kjo, jo sepse i janë dhënë një kauze, por një konvencioni njerëzor që sjell fitimin e domosdoshëm. Ndodh kështu sidomos me gazetarët që bëjnë pjesë në shumicën e pazë, që punojnë e nuk marrin rroga, një dukuri kjo e zakonshme në Shqipëri. Por ndodh edhe me më të zëshmit, sido që jo për arsye financiare. Gjithsesi, nuk besoj se Lela karakterizuar nga Zaloshnja më lart, e kritikon Ramën nga pozitat e gazetarit që shpreh pikëpamjen e vet pastërtisht personale, por edhe si  një përfaqësues i gazetës Mapo. Por s’duhet harruar as se idetë e shkrimeve të Lelës kanë qenë tradicionalisht të ndryshme dhe kritike, në raport me ato të Çilit, fjalavjen. Po ashtu, nuk di nëse Thano e ka ndërtuar Ditën në imazhin e vet, apo ka afruar mendësitë e tij me synimet që duhet të realizonte Dita. Por edhe këtu ka një lloj identifikimi të gazetarit me gazetën. Njësimi me gazetën së cilës i takon institucionalisht, sado i normalizuar si akt, nuk ka veç të këqia për demokracinë dhe lirinë e gazetarit dhe është një lloj akti vetë-flijimi që unë refuzoj ta kuptoj.  Arsyeja pse mendoj që Lela e bën këtë punë pa përlyer pozicionin e vet moral, dhe jo me ndjesinë e shërbyesit të ideologjisë bazë të Mapos, është se prej tij kam lexuar plot shkrime ku kritikonte Berishën, Jozefinën, Bashën dhe klanin quasi-tribial që la shumicën pushtetare, në kohën kur këta shullëheshin nën diellin e fuqisë absolute. Veç kësaj, Rama i Lelës dje ka qenë një figurë e ndërtuar me plot dritë-hije, dhe kritika ndaj tij, e arsyeshme dhe jo militante. S’mund ta them këtë për mbrojtjet (qorrazi?) që Henri Cili u bënte në gazetën Mapo Berishës, dhe madje edhe Ilir Metës në ditët e tij të këqia kur ky qe ende shok praktikant me Berishën.  Thano, nga ana tjetër, është shpuzë në gazetari dhe unë pres që të mos fiket nga hiri paszgjedhor që ka rënë mbi Ditën, dhe as të djegë vetëm ata që bien (mbi të).

Gazetari është opozitar për nga vetë natyra e species, jo detyrimisht me opozitën në pushtet, por opozitar i çdo lloj “establishment-i”. Është ky i vetmi rast kur ai i shërben një ideje madhore që i përulet veç shoqërisë. Është gazetari që bën gazetën dhe opinionin, dhe jo e kundërta.