E drejta për të jetuar, konsiderohet si një nga të drejtat më themelore, pasi ajo ju jep start, jetë dhe materializon të gjitha të drejtat e tjera. Jeta është një vlerë e pa krahasueshme dhe e pa zëvëndësueshme me asnjë vlerë tjetër, sado e shtrenjtë dhe e çmuar që mund të jetë ajo.
Edrejta për të jetuar është një institut i gjerë, në të cilin përfshihen aspekte që kanë të bëjnë me sigurinë globale e kombëtare, shëndetsore, ushqimore, shpirtërore, mjedisore, në punë dhe për punë, rrugore, pasurore, banesore, seksuale, personale, ligjore etj. Këto aspekte lidhen direkt ose indirekt, jo vetëm me dinjitetin dhe cilësinë e jetës, por edhe me të drejtën për të jetuar. Subjektet që detyrohen nga ligji për të garantuar të drejtën për të jetuar janë të shumtë dhe realizojnë mbrojtje të posaçme, të veçantë, konkrete, apo të përgjithshme. Në krye të tyre subjekteve qëndron Shteti. Për këtë qëllim ai ndërton, institucializon, modernizon dhe monitoron mekanizmat, strukturat kapilare në çdo sektor të jetës, mjetet dhe metodat, kushtet dhe mundësitë për funksionimin efektiv të tyre. Në kuadrin e realizimit të këtij misioni mer përparësi parandalimi i kriminalitetit kundër jetës. Suksesi i shtetit nuk nuk mund të matet me nivelin e masave për përballimin e situatave, apo ngjarjeve kriminale që shoqërohen me vdekje, por me reagimin për parandalimin e tyre në kohë.
Treguesit e parandalimit të këtij kriminaliteti, flasin për përpjekje të konsiderueshme në aspektin e zbatimit të ligjit penal për mbrojtjen e jetës, por evidencojnë edhe një sërë problematikash. Zbatimi i këtij ligji penal, krahas arritjeve tregon se e drejta për të jetuar, është e kërcënuar dhe e rrezikuar në shumë rrafshe e kryesisht në rrafshin e veprimtarisë kriminale.
Gjatë viteve 2006-2012, janë rregjistruar 719 vrasje, shifër kjo që në realitet është më e lartë për shkak të fenomenit të krimit latent, kamuflimin e vrasjeve me vetëvrasje, vdekje aksidentale apo natyrale, numurin e konsiderueshëm të personave të zhdukur, mos evidencimin e këtij treguesi në rradhët e shqiptarëve në emigracion etj.
Ky grup vdekjesh që zë 1% të vdekshmërisë në tërësi, renditet si shkak i katërt, ndër 12 shkaqe të vdekjeve në Shqipëri, ndërsa në Europë, renditet më tepër se sa shkaku i gjashtë. Shifrat e vdekshmërisë, ku vendin kryesor e zënë grupmoshat mbi 65 vjeç kanë një konstante të qendrueshme, ndërsa vrasja, ku viktimat janë kryesisht të moshave të reja shënon një vektor në ngjitje
Rreth 60% të vrasjeve, janë rrjedhojë e ekzistencës së konflikteve të mëpashme, të njohura dhe pa zgjidhura ligjërisht, administrativisht dhe paqësisht. Gjakmarrja dhe hakmarrja, realisht më të lartë se ajo e statistikave zyrtare, 5 në vit, si forma te reagimit primitiv privat, janë evidente, duke sfiduar shtetin. Qëndrimet politike në vlerësimin e kësaj dukurie, synojnë ta zbusin këtë fenomen artificialisht. Gjakmarrja, jo vetëm që nuk po zhduket, por po transferohet dhe integrohet bashkë me bartësit e saj edhe në Tiranë, Europë apo SHBA. Ajo krijon një sere pasojash negative, ndër të cilat edhe ngujimin. Matjet e këtij fenomeni nga shteti dhe strukturat shoqërore kanë mos përputhje të ndjeshme. Ngujimi prek të gjitha të drejtat e tjera të njeriut, edukon fëmijë që detyrohen të bëhen kriminel. Përmirësimet ligjore penale në funksion të parandalimit të gjakmarrjes, nuk kanë dhënë asnjë ndikim pozitiv. Në vitet 2006-10, për këto krime janë dënuar 8 persona, vetëm 5 për kanosje për gjakmarrje e hakmarrje, nga të cilët 2 me gjobë. Rreth 23% e vrasjeve ju përkasin krimeve në familje, motivet më kryesore të të cilave kanë qënë: tradhëtia bashkëshortore, xhelozia, kushtet e vështira ekonomike dhe të strehimit, çështje të pronësisë, dhuna etj. Strukturat e policisë, për mbrojtjen e viktimave në familje, nuk ka dhënë efektivitetin e duhur, pasi një pjesë e vrasjeve kanë qënë të paralajmëruara. Mjeti kryesor i vrasjeve, 65.5% e rasteve, ka qënë arma e zjarrit, shumica pa leje. Ndërsa mjetet e shpërthimit me telekomandë, kanë hyrë ilegalisht në kufi apo nëpërmjet kontrabandës.
Motivet kryesore të këtij krimi, në 51% të rasteve, kanë të dobëta: përfitim i pasurisë së paligjshme, eleminimi i pengesave per nje qellimi amoral apo material, përfitime të pa ligjshme, dëshira për kënaqësi seksuale, hierarki në grup, prirja për të sunduar etj.
Rreth 60 % të autorëve të vrasjeve, janë banues, ose me origjinë nga zonat e veriut, pjesa dërmuese me nivel shumë të ulët arsimor e kulturor.
Rreth 109 e viktimave të viteve të fundit, shumica absolutist te pa fajshme, apo ideale, kanë qenë femra, 7 minorene, 3 adoleshente dhe 17 të reja, gjë që nuk përputhet me traditën shqiptare. Ndërsa 23.1% e tërësisë së viktimave meshkuj janë minorenë, adoleshentë ose të rinj, në përgjithësi viktima ideale.
Si shkaqe kryesore të vrasjeve mund të përmendim edhe: ndikimet negative butkuptimore, eekzistenca e konflikteve, shtimi i mikromjediseve kriminogjene, ndikimi i botës së krimit, të cilat në realitetin shqiptar gjejnë kushtet e nevojshme për t’u zhvilluar.
Dinamika e tentativave për vrasje është tepër më e lartë se ajo e vrasjeve. Në përgjithësi ajo nënvleftësohet, për të ulur artificialisht koefiçentin e vrasjes: nuk ju nënështrohet statistikave të vrasjes, nuk bëhet objekt analize e studimi. Një pjesë e tentativave përsëriten, për më shumë se dy here, 76 kanë qënë për gjakmarrje e hakmarrje.
72% e autorëve të plagosjes së rëndë me dashje kanë qënë me arsim fillor ose 9-vjeçar, vetëm 1.5% me arsim të lartë; 63% minoren, adoleshentë e të rinj, grupim ky i mundshëm, për tu kthyer në recidivist edhe në krimin e vrasjes.
Shumica e vdekjeve aksidentale janë shkaktuar edhe si rezultat i veprimeve të kundërligjshme, në punë, transport, qarkullim, mbrojtjes nga zjarri, punimeve nën tokë e lartësi, objekteve nën presion jashtë standarteve, depot e punishtet e armatimit të shpërndara pa kriter, pikat e pa numurta të karburanteve, bomblave të gazit të skaduara, erozion masiv i tokës si rrjedhojë e shkatërrimit njerëzor të natyrës, ndërtimeve të pasigurta, pusetave të hapura, plazhe të pa siguruar, kantjere pa siguri teknike, miniera mesjetare, drejtues makinash të papërgjegjshëm, rrugë pa sinjalistikë, fëmijë që luajnë mes predhave, familje rome në qiell të hapur, etj. Në vitet 2001-5 janë evidencuar 734 vdekje dhe 180 mbytje aksidentale, me koefiçent 5.36 dhe dhe 1.2. Në vitet 2006-12, kanë ndodhur 1615 vdekje të tilla,me koefiçent7.6. 106 prej viktimave kanë qenë të mitur dhe 91 adoleshentë. 300 minatorë kanë humbur jetën në 10 vjet dhe mbi 20 vetë mbyten çdo vit në plazhe. Shqipëria renditet ndër vendet që nuk ofrojnë siguri në punë sidomos në sektorin e minierave dhe ndërtimit. 90 % e aksidenteve në miniera kanë ndodhur në subjekte të pa licencuara. Këto aksidente, mund të cilësohen si vrasje me dashje. Personat përgjegjës të ndëshkuar penalisht janë shumë herë më pak se ai i viktimave.
Vdekjet automobilistike kanë shkallën më të lartë të vdekjeve në grupin e vrasjeve, vetëvrasjeve dhe vdekjeve aksidentale, 12.1. Në vitin 2012, janë evidencuar 2030 aksidente me rreth 300 të vdekur dhe 2550 të plagosur Përgjegjësit kryesor të kësaj situate dramatike, janë strukturat e projektimit, ndërtimit, mirëmbajtjes dhe kontrollit të rrugëve, qarkullimit rrugor, drejtuesve të mjeteve e automjeteve.
Treguesit e vetëvrasjeve janë relativisht të lartë, 197 në vit, shkalla: 6.5, kurse në vitin 2012 shumë më e lartë, 9.3, që renditet ndër më të lartat në Europë. Shkalla e vetëvrasjeve të të miturve 1.3 edhe pse ka shënuar përmirësim me të kaluarën paraqitet ende e lartë, ndërsa ajo e adoleshentëve 4,3 është ende shqetësuese. Problemet për parandalimin e këtij fenomeni janë të shumta: mungon legjislacioni, institucioni dhe strukturat parandaluese, evidencimi i saktë i vetëvrasjeve dhe sidomos vetëvrasjeve që llogaritet rreth pesë here më i lartë se ai i akteve të kryera, mungojnë praktika e rihabilitimit, me një fjalë është një problem i nëpërkëmbur, i pa vlerësuar i lënë në mëshirë të fatit, por edhe i përbuzur, fakt i shprehur publikisht edhe nga drejtues të lartë të shtetit ndërkohë që në Europë, parandalimi i saj konsiderohet prioritet qeveritar, duke u akorduar fonde të konsiderueshme dhe ngritur institucione, organizma e një sere mekaniznmash parandaluese.