Pas SHISH-it, radha e Avokatit të Popullit?

Një projektligj i ri që synon të zëvendësojë Ligjin Nr.8503 datë 30.06.1999, “Për të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare”, pritet të shkaktojë një skandal të ri përsa i përket kontrollit qeveritar mbi të drejtën e informimit dhe nxjerrjen jashtë loje të institucioneve kushtetuese.

Projektligji në fjalë e “transporton” trajtimin e kërkesave dhe ankesave të individëve të cilët kanë pretenduar se ju është shkelur e drejta e informimit, pranë Komisionierit për Mbrojtjen e të Dhënave Personale.

Nga teksti i ligjit ekzistues dhe nga një konsultë me ligjet e tjerë të Kushtetutës mësohet se këtë kompetencë e ushtron aktualisht institucioni kushtetues i Avokatit të Popullit.

Ngjashëm me rastin e SHISH-it, heqja e kompetencave është parë si rruga “ligjore” për ta dobësuar si institucion me sa duket të konsideruar “jashtë kontrollit” qeveritar? Pyetja duket retorike nëse kihet parasysh që “transportimi” i kompetencave që parashikon projektligji i ri prek një  fushë që prek gjerësisht shkeljet e së drejtës për informim gjatë veprimtarisë së, organeve të pushtetit qendror, njësive të pushtetit vendor, të enteve publike, si dhe të personave juridike qe ofrojnë shërbime publike.

Si i tillë ndryshimi i ligjit do ketë ndikime të forta në aksesin e mediave dhe qytetarëve në këto dokumenta; garancitë e tyre për akses do ulen ndjeshëm pasi kontrolli mbi ankesat, kalon nga një institucion kushtetues i zgjedhur me 84 vota në një institucion pranë qeverisë që zgjidhet me shumicë të thjeshtë 71 votëshe.

Justifikimi

Disa dokumente që kanë shoqëruar hartimin e projektligjit në fjalë, e justifikojnë këtë ndërhyrje me fjali të tipit: “…sfera e kompetencave të Ombudsman-it në fushën e të drejtave të njeriut është gjithpërfshirëse dhe, për pasojë, institucioni mund të mos ketë kohën dhe burimet e nevojshme për t’u marrë sa dhe si duhet me çështjet e së drejtës së informimit”.

Justifikimi duket naiv, por nxitimi me të cilin po tentohet ndryshimi (ka zëra se është futur me urgjencë për votim në kalendarin tre-javor të Parlamentit) ngre dyshime të forta. Vec aspektit të pashmangshëm politik të sipërcituar, ndryshimi që parashikon projektligji i ri shton kostot në buxhet si dhe shkon në drejtim të kundërt me frymën e disa nismave që po kryhen ne vendet e zhvilluara europiane dhe Këshilli i Europes.

Kosto në buxhet

AP ekziston tashmë si institucion që aktualisht trajton ankesa për shkelje të së drejtës për informim nga organet e administratës publike. Edhe nëse do të duhet të bëhen shtesë në personel, ajo do të jetë më e vogël, se pranë Komisionierit për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, në të cilin propozohet dyfishimi i personelit.

Eksperienca ndërkombëtare

Përsa i përket eksperiencës dhe përvojës ndërkombëtare lidhur me këto institucione, gjatë viteve të fundit ka filluar bashkimi dhe shkrirja e Institucioneve te pavaruara të mbrojtjes nga diksriminimi, mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve apo të mbrojtjes së te dhënave përsonale pranë institucioneve të Ombudsmanëve. Një reformë e tillë është ndërmarrë për të shmangur mbivendosjen dhe përplasjen në kompetenca të Institucioneve të pavarura me institucionet e Ombudsmanëve, por edhe për të reduktuar kostot financiare lidhur me to.

Shembull i fundit është ai i Francës, që në vitin 2011 ka ndërmarrë një reform të bashkimit të institucioneve të pavarura të mbrojtjes nga diskriminimi, mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve në Institucionin e Mbrojtësit të të Drejtave.

Për më tepër, kohët e fundit edhe Këshilli i Europës është duke diskutuar mundësinë e shkrirjes dhe bashkimit të institucioneve të pavarura, pranë institucioneve të Ombudsmanëve.

Në Shqipëri po ndodh e kundërta: Krijohen institucione të tjera të pavarura me kompetenca apo funksione që Kushtetuta tashmë ia njeh një institucioni, “faji” i madh i të cilit me sa duket është ai që kanë bërë edhe të tjerë para tij: kërkon të veprojë jashtë kontrollit qeveritar.

Çfarë është e drejta për informim dhe çfarë thotë ligji

E drejta për informim është e drejta e individit për të patur akses dhe informacion mbi dokumentet zyrtare të administratës publike, si dhe detyrimi i organit të administratës për të zbatuar ligjin. E drejta e informimit garantohet në nenin 60 të Kushtetuës, ndërsa neni 2 i ligjit “Për Avokatin e Popullit” thotë se ky institucion mbron të drejtat, liritë dhe interesat e ligjshëm të individit nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme e të parregullta të organeve të administratës publike, si dhe të të tretëve që veprojnë për llogari të saj.  Neni 23 i Kushtetutës  garanton të drejtën e informimit si një të drejtë themelore të njeriut, në këtë kontekst, çdo  ankesë për shkelje të së drejtës së informimit nga organet e administratës publike, por edhe nga entet publike, kompanite publike dhe kompanitë që kanë lidhur kontrata koncesionare me shtetit, është në fushën e kompetencës së Avokatit të Popullit.

“Përgjigje qeveritare” për kritikat?

Nëse i referohesh raporteve të Avokatit të Popullit për çështjet e shqyrtuara për shkelje të së drejtës për informim, ato nxjerrin edhe problematikën e zbatimit të ligjit në administratën publike, nga e cila konstatohet se:

a. Nuk zbatohen afatet ligjore për kthimin e përgjigjes ndaj kërkesave për informacion, qoftë për refuzimin, qoftë për përmbushjen e tyre;

b. Legjislacioni mbi të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare nga administrata publike, nuk zbatohet, duke shmangur kështu përgjegjësinë e saj për dhënien e dokumentacionit të kërkuar.

c. Ligji Nr.8503 datë 30.06.1999, “Për të drejtën e informimit për dokumentet zyrtare”, njihet në masë jo të mjaftueshme dhe jo nga e gjithë administrata, gjë që sjell vështirësi dhe pengesa në funksionimin normal dhe transparent të administratës publike, në marrëdhëniet e kësaj të fundit me publikun.

Me sa duket kritikat e mësipërme të Avokatit të Popullit në këtë fushë e kanë marrë “përgjigjen” nga qeveria: Ia kalojnë kompetencat që ligji ia njeh këtij institucioni një institucioni tjetër pranë qeverisë.