Migjeni shkruan në 1934 në një prozë të tij: “vëren se si shkëlqejnë tryezat e gurit të bardhë, karriget e zeza me politurë, – iu bonë si me qenë pjesa e një trupi të tij të madh, nga i cili u shkëpueste…”
Imzh i dyfishtë, si i centaurëve. Bashkues dhe ndarës. Shumë i çuditshëm!
Përherë më ka tronditur.
Sa më shumë ikin vitet, aq më shpesh mendja rikthehet në ngjarje më të hershme. Ah, rastësi e pabesueshme, lirishmëri e bekuar, e papërmbajtshme.
Në një libër për futurizmin “Il Futurismo” lexoj një manifest të piktorëve futuristë Umberto Boccioni, Carlo Carrá, Luigi Russolo, Giacomo Balla, Gino Severini. Manifesti është i vitit 1910.
Në të thuhet ndër të tjera: “Kush beson më në patejdukshmërinë e trupave që prej kohës kur ndjeshmëria jonë e mprehtë dhe e shumëfishuar i ka arritur shfaqjet e errëta të mediumeve?… Trupat tanë depërtojnë në kolltukët mbi të cilët ulemi dhe kolltukët depërtojnë në trupat tanë.”
Si të shpjegojmë këtë përputhje? A mund ta quajmë tamam përputhje?
Të dy tekstet janë të shkëputura si dy trupa qiellorë më vete, pa lidhje në të njëjtin cikël rrethqarkullimi kozmik.
A thua Migjeni të ketë lexuar këtë manifest futurist? Migjeni ka lindur në 1911. Vështirë që ai ta ketë lexuar tekstin rebel të piktorëve futuristë të vitit 1910.
Asgjë nuk mund të sqarojmë në këtë pikë kriptologjike. I afrohemi simbolit, por s’futemi dot brenda tij.
Kjo pamundësi është fatale, e pazhbirueshme.
Mbase imazhi është arketipal, i perceptueshëm dhe i lindur njëkohësisht. Ja një lloj mirëkuptimi delikat dhe i brishtë.
Por le të thellohemi në pasazhin sintetik.
Kolltuku dhe njeriu. Pushteti, autoriteti, egoja e secilit, janë thelbi ku rrimë, ku ulemi, ku qëndrojmë, urdhërojmë, meditojmë, thurrim intriga, bëjmë plane, por dhe ëndërrojmë.
Froni mbretëror është mbreti, ai presidencial vetë presidenti, kolltuku i drejtorit të bankës është gati vetë banka, kolltuku i drejtorit të mediave vetë mediat.
Ah, kolltukët e antropofizuara!
Ah, kolltukët e qenieve të plotpushtetëshme!
Ah kolltukët fatalisht heriarkikë!
Askush nuk i vlerëson ndenjëset e thjeshta, karriget, stolat, tërë ato struktura ku ulen punëtorët, njerëzit e varfër, emigrantët, lypësit, prostitutat, nëpunësit e vegjël, nxënësit, poetët e rinj, që s’kanë para të botojnë librat e tyre të ëndrrave, të sëmurët me kancer që s’kanë siguracione për t’u kuruar në spitale, të papunët e pafund, të divorcuarit, fëmijët e braktisur, pa lodra, pa përkëdhelje, të çmendurit, vetëvrasësit e ardhshëm, kërkuesit e plehrave, të paralizuarit, të verbrit, njerëzit e shkretëtirave dhe të periferive!
Ah,Skotat dhe ndarjet e njerëzve të planetit të sfilitur!
Ah, fronet e praruar të shtetarëve të mëdhenj, burokratëve, papëve, akademikëve servilë, VIP-ave të marrë, gjeneralëve! Ah!
Një imazh apokaliptik mund të përmbyllej me kolltukë prej zjarri për prapanicat që shtypin fytyrën e dëlirë të së ardhmes! Ah!
***
Në një rrëfim (përrallë) të Lui Jorge Borgesit janë përballë një Mbret dhe një Poet.
Mbreti ka korrur një fitore të mahnitshme.
I kërkon Poetit të bëjë një Ode festive për triumfin dhe aventurat e pazakonta.
Poeti i thotë: “do të zgjoj zërat më të lashtë të gjuhës dhe metaforat më të ndërlikuara, sepse… unë zotëroj virtutet e barërave, astrologjinë e yjeve, matematikën dhe të drejtën kanonike.”
Mbas një viti Poeti vjen tek Mbreti dhe i reciton poemën e mrekullueshme.
Mbreti i thotë: “Ke përdorur me kujdes rimat, aliteracionin, asonancën, artificet e retorikës, variacionin e dijshëm të metrikës”.
Por poema e përkryer nuk i pëlqen Mbretit.
I thotë Poetit t’i futet sërish punës.
Mbas një viti Poeti kthehet tek Mbreti. Këtë herë kompozimi është më i shkurtër, rregullat konvencionale të komunikimit formal janë zhdërvjelltësuar dhe çliruar.
Tani poema nuk është më një monument, por një “ngjarje e re”, që shpreh aftësitë krijuese, evokohet kërkimi i tij për jë rrugë të parrahur, që sjell një shkulm origjinal jete në gjuhën poetike.
Prap Mbreti nuk kënaqet.
I kërkon Poetit të shkruajë përsëri.
Kaloi dhe një vit tjetër sfilitës plot dilema.
Poeti u rikthye tek Mbreti. Këtë herë frymëzimi i tij qe gati mistik dhe i thotë Mbretit në vesh vetëm një varg, që është në të vërtetë vetëm një fjalë.
Këtë herë Poeti e ka futur shkrimin e tij në një zonë sakrale, pra e bën si një lutje sekrete që bekon ose mallkon vetëm njëherë dhe nuk mund të shikohet dyherë.
Kjo është mbretëria e gjuhës së epërme poetike, ku gjuha gati zhduket, sepse në këtë rast asgjë nuk duhet kuptuar, por gjithçka duhet ndjerë.
Borgesi e tundon dhe e tendos imagjinatën.
Mbreti bëhet ndërgjegjja e Poetit.
Në këtë rast Mbreti dhe Poeti janë i njëjti person, kurse vetë Borgesi si i treti është gjithashtu edhe Mbreti edhe Poeti.
Një simbolikë e tillë gati matematizohet.
Tepria e fjalëve është vdekja e gjuhës.
Një fjalë e vetme është si koncepti i qenies që ka gjithçka.
Matrica e jetës dhe e pavdekësisë !
***
Të lashtët lexonin tek mëlçia e kafshëve të flijuara zotave profecitë e së ardhmes.
Ah, mëlçia !
Shqiponja e Zeusit i copëton mëlçinë Prometeut të prangosur në shkëmb. Po mëlçia e gllabëruar gjatë ditës ripërtërihej gjithë natën.
Ah, mëlçia !
Miti i Prometeut dhe mëlçia e tij duket sikur janë dy subjekte më vete.
Për Zeusin Prometeu është tashmë thjesht një flijim.
Vdekëtarët i flijonin Zeusit kafshë të zgjedhura mbi altarët e tempujve.
Zeusi u flijon vdekëtarëve një të pavdekshëm mbi një lloj tjetër tempulli të paparë: Kaukazian! Kjo duket gati e pashpjegueshme dhe tepër e çuditshme nga ana e kryehyut të tmerrshëm dhe rrufeshkrepës.
Pse? Shqiponja kthehej tek Zeusi, çgëlltiste mëlçinë që Zeusi ta lexonte me kujdes të paimagjinueshëm, për të hetuar tek kjo mëlçi të ardhmen e vet dhe të tërë olimpikëve.
Zeusi ndihej i pasigurtë, kurioz i thekshëm.
Kjo tregon se Zeusi zotëronte gjithçka, por jo Fatin.
Kështu Zeusi studionte kumtet jo vetëm të një forme të përditshme të mëlçisë së Prometeut, por format e saj të të gjitha ditëve.
Format dukeshin të njëjta, por ishin të ndryshme. Shqiponja nuk mungonte t’i sillte përherë mëlçinë enigmatike, e cila qe një pafundësi mëlçish, që nuk mbaronin asnjëherë.
As Zeusi i plotfuqishëm nuk kishte asnjë fuqi për ta ndaluar përtëritjen e plotë të kësaj mëlçie sfiduese dhe të llahtarëshme.
Në këtë mënyrë të pazakontë ishte Prometeu që e sulmonte dhe e torturonte Zeusin. Mëlçia e pafajshme e Prometeut qe më e fuqishme se rrufeja e shkreptimtare e Zeusit. Ç’përmbysje e mitit!
Por historia e kësaj mëlçie prometeane tregon se ka së paku tri kohë si tipologji.
Ekziston koha e zotave, përjetësia e pamatshme, ku gjithçka është e përcaktuar amëshimtërisht.
Ekziston koha e njerëzve, koha lineare me kahjen: lind, plakesh, vdes. Koha e limituar. E papërfillshme ndaj përjetësisë. Koha e vogël.
Por ekziston edhe një kohë e tretë, që lidhet me mëlçinë e Prometeut, që është qerthullore a me lakadredha.
Kjo kohë e habitshme e identifikon qenien e gjallë me Hënën, që rritet, tretet dhe përtërihet pambarimisht. Kjo është koha prometeane (mëlçia) e ngjashme me lëvizjet e trupave qiellorë.
Prometeu kështu na çon tek një kips tjetër: tek Njutoni!
Nuk është as përjetësia e zotave, as koha tokësore e vdekatarëve, që nuk e ndrojnë kahun e tyre, por është një tjetër kohë, imazhi i lëvizshëm i përjetësisë së palëvizshme.
Koha, të cilën nuk mund ta arnosh me jetët e kufizuara njerëzore. Koha prometeane është ndërmjetëse dhe vetëkuptohet mbi gjithçka, midis botës hyjnore dhe botës njerëzore.
Ah, mëlçia e kohës!
Ah, koha e mëlçisë! Ah!
Fantazia numeron yjet.