Si iu morën banesat pronarëve të ligjshëm në kohën e komunizmit në Durrës
Një ndër familjet e përzëna nga banesat e tyre në qytetin e Durresit ka qenë edhe familja e njohur Papaj. Dhe një ndër banesat që i përkiste kësaj familjeje ka qenë edhe ish-ndërtesa e njohur deri më tani si Fabrika e Gomës Durrës. Ajo ka pasur fatin që të rekuizitohej sa herë që në qytetin tonë do të shkelnin ushtri të huaja. Kjo shtëpi ka qenë marrë fillimisht nën sekuestro në kohën e luftës italo-greke. Aty qe kthyer në vend komandë. Në të qe instaluar Komanda Italiane e Pushtimit, me urdhër të qeverisë kuislinge shqiptare të asaj periudhe. Me verdiktin e saj, ajo e sekuestroi përkohësisht për nevojat e luftës. Pas kapitullimit të Italisë fashiste, në të njëjtin vend u instalua Komanda gjermane.
Pas çlirimit të vendit, në të është instaluar edhe vendkomanda e trupave aleate anglo-amerikane. Duke iu referuar një prej pronarëve të banesës, Vaso Papaj, qeveria e pasluftës e ka sekuestruar përfundimisht dhe e ktheu në një ofiçinë mekanike së bashku me ofiçinën e Nish Gomës përballë saj.
“Sekuestrimi i bërë ishte i rëndë. U sekuestruam njëkohësisht të gjitha dyqanet e pjesëve të këmbimit”, kujton Papaj. “U mor njëkohësisht edhe e gjithë shtëpia. Ne në atë kohë kishim futur edhe qiraxhinj në banesa. Po nga banesat na nxorën vetëm ne, pronarëve”.
Ai kujton se si u shkuan mjetet me ushtarë dhe i nxorën në rrugë në mes të natës. “Nuk na lejuan të marrim asnjë plaçkë me vete”, shton Vaso. “Kjo gjëmë ndodhi edhe për familjet e tjera: Haverikët, Dovanat, Rrufat, Muzinat, Fanët, Bilalët, Kosovat, Ali Sulen etj. Në atë periudhë të pasçlirimit në të gjithë Durrësin, sipas statistikave që i përkasin asaj periudhe, janë vënë nën sekuestër rreth 1400 banesa”. Ai sjell ndërmend vilat e Myshketëve, Dovanave, Kajave, Nushëve, Bedenëve, Kaurrëve, Gjon Zajave, Gjatët, Kalamishëve, familjeve Shijaku, Ikonomi, Toska, Tabaku, Gjezi, Tora, Deliallisi, Spiru, Anastadhiadhi, Jareci, Bakiri, Rexhat e shumë të tjerë.
Vaso thotë me keqardhje se qyteti ynë qe shumë i vogël në atë periudhë dhe u godit e gjithë qytetaria durrsake. Në banesa hynë qeveritarët, ushtarakë nga rrethet etj.
Sekuestrimet janë bërë pa ligj të posaçëm
Vaso Papaj sjell një të re interesante. Shtëpitë nuk janë sekuestruar me dekrete të posaçme. Ata, familjet e Durrësit, sipas tij, kanë dalë nga banesat e sekuestruara pa asnjë vendim, por me urdhra ekzekutivë dhe janë shtrirë kryesisht në 3 vite: nga viti 1945 – 1948. Vendimi 801 është miratuar në vitin 1951. Ai theksonte se për nevojat e vendit sekuestrohen pa shpërblim.
Ato nuk ishin sipërmarrje për krime lufte. Kjo pasi të gjitha këto familje kishin ndihmuar luftën në atë periudhë. Shumë prej tyre kishin marrë pjesë edhe në takimet e Pezës. Këto masa nuk ishin zyrtarisht masa politike, por ekonomike. Tashmë shumë prej banesave gjatë viteve të komunizmit u prishën dhe në vend të tyre u ndërtuan pallate dhe të gjithe pronarët, thotë Papaj, mbeten me gisht në gojë. Atje ku janë ngritur dyqanet e kateve të para që ndodhen në pronat e ish-pronarëve, ato janë privatizuar nga shitësit, ndërsa banesat sipër tyre janë privatizuar nga banorët.
Rikthimet janë bërë me hapa të ngadaltë. Psh: ne si familje, thotë Papaj, nga ato që kishin mbetur në këmbë, në letra na janë kthyer 80%, ndërsa në realitet nuk na janë kthyer as 30%. Ndërkohë nuk u është kthyer thuajse asgjë Rufëve, Tirëve, Bakirëve, Rexhëve, Myshketëve, Kokëve. Janë rreth 850 banesa të pakthyera ende. Në 4-vjeçarin e parë janë liruar, shton Papaj, 400 hyrje. Tani shifra 850 qëndron ende pas 4 viteve. Kjo e bën të pamundur kthimin e tyre brenda këtij muajit!
Lidhur me banesat e sekuestruara që u cituan më lart: Në vitin 1937 filloi ndërtimi i shtëpisë dhe i ofiçinës moderne që u pajis me makineritë më moderne për atë periudhë kohore. Makinerite e mjetet e tjera kanë qenë të gjitha të teknologjive më të avancuara italiane, amerikane, franceze, gjermane etj. Llojet e makinerive ishin nga më të shumtat duke filluar nga torno të ndryshme, freza, retifika, retifika cilindrash, trapano, makineri të cilat kanë shërbyer në ndërmarrjet e reja që u krijuan më vonë deri në vitet 1990 si në UMB – Durrës, në Kantierin Detar, si dhe në uzinën ” Enver” Tiranë.
Mbaj mend, thotë Vaso, se vetëm makineri metalprerëse të mëdha mund të kenë qenë rreth 30 copë. Ai sjell ndërmend një artikull të gazetës “Bashkimi” të viteve 1946, ku shkruhej për Papajt me nota të larta e konsideratë si njerëz që kishin arritur të ngrenin një nga ofiçinat më të mëdha në Ballkan.
Në artikull, sipas Vasos, shkruhej mes të tjerash se ata, në ndryshim nga pronarët e tjerë të Durrësit, të gjitha paratë e fituara i kanë investuar për ngritjen e një industrie mekanike moderne.
Vaso thotë se ajo vlerësonte veçanërisht kontributin që jepte ofiçina në ato vite për mirëmbajtjen dhe riparimet e makinerive të asaj periudhe. “Sikur të mos ishte kjo ofiçinë, citonte gazeta “Bashkimi” të gjitha mjetet e mekanizuara, të mbetura pas luftës, do të ishin kthyer në grumbull hekurishtesh”. Kjo gjë u tha publikisht vetëm një vit para se të fillonte sekuestrimi i tyre.
Për të ngritur këtë ofiçinë, thotë Vaso, u ble një sipërfaqe toke nga familja Toptani, ku u ndërtua edhe një shtëpi 5-katëshe. Në vitet 1938 ofiçina u transferua në ndërtesën që njihet sot në Durrës si ish-ndërtesa e Ndërmarrjes së Gomës së Vjetër. Gjatë luftës kjo ndërtesë shërbeu si vend-komandë italiane e pushtimit. Më pas pati po të njëjtin funksion kur erdhën si pushtues gjermanët dhe pas çlirimit të vendit në të u vendos misioni anglo – amerikan. Pas largimit të tyre ndërtesa u shtetëzua dhe shërbeu si ndërtesa e Drejtorisë së Ndërmarrjes së Gomës.
Familja Beja
Ndër të shpronësuarit e mëdhenj të qytetit të Durrësit kanë qenë edhe pjesëtarët e fisit të njohur Beja. Në bisedë me Xhodë Bejën mësohet se sekuestrimet edhe ndaj kësaj familje qenë radikale. Ai përmend si pjesë e këtyre rekuizitimeve 2 magazina lëkurësh, ndër të cilat njëra ka qenë në qendër të qytetit, ndërsa tjetra tek rruga “Monun”. Në afërsi të katedrales “Shën Luçia”, 2 banesa, ndërsa tek zona ku është ngritur Pallati i Kulturës “Aleksandër Moisiu” një banesë të madhe 2-katëshe me oborr. Po kështu edhe një vilë në plazh ne sektorin “Iliria”. Ndërtesën e ish-muzeut arkeologjik të Durrësit, 4 copë dyqane, nga të cilët njëri prej tyre ushtronte aktivitetin e eksport-importit, tjetri tregtinë e lëkurëve dhe materialeve të ndryshme, një ushtronte tregtinë ushqimore, ndërsa dyqani tjetër tregtonte mallra të ndryshme, hotel “Savoja”, ndërtesa e shtypshkronjës “Përparimi” etj.
Tregtarët durrsakë të tatuar:
Pas sekuestrimeve të bëra në banesat e tyre dhe tatimet e zakonshme që kishin paguar, në gazetën “Bashkimi” të dhjetorit 1945 dhe në janar 1946 u botua urdhri që të paguajnë tatime të jashtëzakonshme këta tregtarë durrsakë:
Jonuz e Nexhmi Shijaku 2.281 041 franga
Vllazën Dovana 28.402 436
Kalemi e Rrufa 19.979 428
Aristidh Leka 18.637 439
Vangjel Manushi 9.755 619
Vasil Papaj 9.134 921
Mustafa e Hamza Kosova 7.923 070
Vllazën Leka 6.807 488
Hysen e Vll. Fani 4.865 079
Telemak Nushi 3.800 854
Xhelon Aliqi 3.800 300
Dhori Fora 2.677 349
Ali Kruja e Asim Mushketa 2.567 660
Vllazën Muzina 2.552 685
Vangjel K. Spiru 2.248 799
Llambro Duni 1.799 182
Sterxhio A. Koxhaj 1.660 500
Vllazën Bakiri 1.439 759
Dhimiter Tirana 1.423 930
Vëllezërit Rroco 1.441 587
Mihal Tati 1.041 193
Athanas Tiro 850 628
Mihal Llambro 850 170
Gani Kalaja 783 672
Fani, Bila, Jareci 701 220
Tahir Beshiri 650 008
Spiru Anastasiadhi 635 896
Ali Veli Kodra 575 693
Lluka Rrufa 495 218
Sotir Dushi 425 879
Vllazen Xhumrri 393 493
Teodor Ziu 382 114
Jorgji Marto, Dhimiter Rika e Llambi Marto 361 044
Mustafa Lila 319 400
Stefan e Nikolle Tati 300 065
Halil Beshiri 239 497
Nebi, Emerllah, Ali, Rexhep, Ismail Gjata 279 780
Sulejman Beja 1.000 100
Haik Ballxhian 228 221
Levon Bodikan 88 220