Tirana, ose tani ose kurrë!

Gara për bashkiaket e 21 qershorit filloi edhe zyrtarisht. Duhet thënë se qënia e deritashme në këtë funksion, e mumjes që e katranosi këtë funksion, është një shans për të gjithë kandidatët e mundshëm. Kaq keq ka hequr ky qytet këto 4 vite, sa do të mjaftonte një riparim kapital i kazanëve të plehrave, rregullimi i disa trotuareve në qendër, si dhe një pastrim modest i pusetave, sa ai që do të zgjidhet, me siguri që do të futet në fondin e artë të bashkiakëve të Tiranës, me motivacionin “Ai që i ktheu Tiranës trotuaret dhe zhbllokoi kanalet e saj”.
Tirana është një njollë, tamam një njollë urbane, ku është ndërtuar në mënyrën më të papranueshme nga pikëpamja e formës dhe më kriminale nga forma e përmbajtjes. Inxhinierët, arkitektët dhe urbanistët që kanë marrë pjesë në ndërtimin e saj, mund të konsiderohen të falimentuar jo vetëm nga ana profesionale, por edhe morale. Firmat që ata kanë hedhur për legalizimin profesional të katrahurës, i kanë bërë ata autorë të një prej dëmeve më të mëdha që i është bërë territorit të vendit. Ndofta mund të deklarohet pa pasur frikë se ndërtimet në Tiranë kanë marrë fund. Çdo tentativë ashtu siç përpiqej Basha & Co., me zgjatimin e bulevardit, është përpjekje tërësisht e hapur mafioze, për të ligjëruar edhe formalisht krimin tashmë jo vetëm urban por njerëzor, kthimin e saj në një qytet fantazmë, ku nuk do të mund të banohet, punohet e as jetohet.

Problemi në Tiranë, tashmë qëndron jo te urbanizimi shqiptar por te çurbanizimi “shkencor”. Nuk e besoj se në ndonjë qoshe të botës, gjendja e ndërtimeve të ketë degraduar në këtë gradë sa të mos arrish të gjesh fjalën e duhur për të shprehur formën e korrigjimit, përveçse këtij termi, çurbanizim. Ky është kandisur në një qytet – fshat të stërmadh, në të cilin punohet aty ku ka punë, futet koka nën një çati apo soletë ku nofullat përtypin bukën e përditshme, e ku lëvizin makina të çartallosura, që nuk dihen nga dalin e ku hyjnë. Nga 250 mijë banorë në vitin 1990, sot popullsia e Tiranës së bashku me
periferinë shkon në afro një milion banorë. Rritje katastrofike! Krejtësisht e pakontrolluar, që mban në bark dy herë më tepër, se kapaciteti i saj i parashikuar pas 30-35 vitesh. Pra dy herë më tepër se do të duhej të mbante në vitin 2050. Ja, lexoni studime apo artikuj seriozë të kësaj fushe dhe do të bindeni. Ёshtë shumë e rëndë ta mendosh, por e vërteta  vetë rëndon më tepër se çdo gjë. Në se Tirana sot e kësaj dite vazhdon të quhet një qytet, që sidoqoftë e ka një fizionomi, këtë e ka dhuratë nga fillimet e viteve…30 të shekullit të kaluar, falë planit urbanistik të bërë nga urbanistët italianë. Gjithçka e vazhduar më tej, ka qenë adaptim rreth kësaj bërthame urbanistike të përkryer, e cila vazhdon e imponon me madhështinë e saj, jo vetëm në qendër por deri në periferi, nëpërmjet arterieve kryesore të saj. E kaluara e ka sfiduar shkencërisht të sotmen, kur e ardhmja nuk do të jetë gjë tjetër përveçse lojë e verbër e spontanitetit. Tirana është një qytet që nuk prodhon, por vetëm shërben dhe konsumon. Nga vetë natyra e vendit, e territorit, prodhimi është jashtë e larg Tiranës. Popullsia e Tiranës jeton kryesisht në sajë të remitancave të emigrantëve dhe në sajë të një rishpërndarjeje idiote të të ardhurave të investuara fort e më fort në sektorët e konsumit e të luksit të pakuptimtë.

Në se prodhimi e jo bixhozi vendos në fatin e një vendi, nuk është e vështirë për ta imagjinuar Tiranën e ardhme. Nuk është e largët dita kur 50% e popullsisë të saj do ta shohë veten pa shtëpi e katandi. Sepse nuk mund të jetohet në një vend që nuk arrin të mbajë më tepër se gjysmën e saj. Pas 10 apo 15 vitesh nuk do të ketë më refugjatë, tregu i punës do të integrohet në atë të Bashkimit Europian, i cili nga ana e vet do të detyrojë “dreqin me të birin” që edhe këtu të jetohet. E ç’punë do të kenë paskëtaj në Tiranë një milion banorë? Asgjë! Ata do t’i detyrojë vetë jeta, kërkesa dhe oferta, që ta braktisin atë, të largohen prej saj e të afrohen atje ku do të gjejnë komoditetin e saj, aty pra, ku do të prodhohet. Një qytet i përgjysmuar, i shtrirë alivan sa gjatë gjerë, qesharak nga madhësia e tragjik nga perspektiva, i heshtur e apatik, pa kokë e pa këmbë, me një trup rakitik, me një bark të mbushur përplot me çimento e tulla. Ja, ky është qyteti që do të trashëgojë brezi që vjen, “peshqeshi” që ka përgatitur klasa kriminale politike e vendit tonë, një bombë sociale e rrallë në historinë e qyteteve.

Do të bindeni nëse shikoni Sarandën jashtë sezonit turistik! Një qytet me kapacitet jo më pak se 200 mijë banues, në dimër rrudhet në 25 apo 30 mijë të tillë. I vdekur totalisht, i cili në vetminë e tij jo vetëm të streson por të kall datën. Ose hidhini një shikim të shpejtë zonës nga Kavaja e deri në hyrje të Durrësit, bashkë me të brenda. Banesa bosh, zona të tëra të zbrazura, pa perspektivë, më tepër kufoma të llangosura se sa vende ku jetojnë njerëz me të drejta për të jetuar. Apo Elbasanit të mjerë, që ka marrë kot e vazhdon të helmohet tashmë nga lartësia e dendësia e paskrupullt e jo nga tymi i industrisë.
Nuk ka më keq! Krejt kjo shoqëria jonë naive, ra viktimë e një dorë batakçinjsh, që për të realizuar qëllimet dhe fitimet e tyre kriminale e sulmuan atë, duke pasur për aleat shtetin “demokratik”,
institucionin më të errët e të dyshimtë që ka predominuar në krejt historinë e vendit tonë. Vazhdon edhe sot. Shiheni Bashkinë e Tiranës, që megjithëse ka ngordhur dhe e ka çuar këtë qytet në “litar”, lejoi e vazhdon ndërtimet mafioze të tre gjigandëve të “pashpirt” pranë liqenit artificial. Tirana ka ardhur në një gjendje të tillë ku duhet luftuar për të mbrojtur e fituar çdo centimetër katror. Rikuperim total të gjelbërimit, rrugëve, trotuareve e ndërtimeve ekzistuese. Beteja kryesore e Kryetarit të ardhshëm të Bashkisë, nuk është lufta me vazot me lule që filloi të varte nëpër shtylla ky i sotmi, ky palaço i paskrupullt që qëndroi 4 vite me duar në xhepa, por lufta me fantazmën e qytetit të ardhshëm, ristrukturimi i një plani të ri urbanistik, fillimi i zhvillimit të qytetit aty ku ai do të qëndrojë përherë i gjallë, izolimi i plotë i nënzonave të dyshimta urbane që janë ngritur artificialisht e pa asnjë lloj kriteri, ndërtimi e plotësimi perfekt i infrastrukturës në nyjet nevralgjike të tij si dhe veçanërisht rikuperimi i sipërfaqes të gjelbër, duke e konsideruar këtë si një kusht “si ne qua non”. A është në gjendje kryetari i ardhshëm të argumentojë e të influencojë deri në spastrimin e ndërtimeve abuzive? A është i aftë t’i vejë kazmën atyre pallateve pranë liqenit që përmendëm më sipër, nga muret e të cilave rrjedh qelbi i mafies? A është i zoti që nga një qytet pijanecësh, ahengxhinjsh e zullapësh, të fillojë ta kthej në një qytet të qetë, të pastër, me njerëz që luftojnë për punë e të ardhme, me rini që vrapon e studion, me një popull që e dëshiron kulturën, sportin, librin e të bukurën? Ka ikur koha e fasadave me ngjyra. Qyteti është rritur pa masë, është plakur para kohe, është koha e rigjenerimit, e
operacioneve rrënjësorë në trupin e tij.

Të gjitha gjasat janë që bashkinë e kryeqytetit ta fitojë Veliaj, ky djalosh i rritur me halle e që nëpërmjet tyre ka ditur të ruajë masën e të sjellurit e kulturën e të përmbajturit, si rrallë në moshën e tij. Por cili është “drejtimi i duhur” i tij? Ky “çun” duhet të ketë mirë parasysh se asnjëherë nuk duhet ta gënjejë mëndja, se mund t’i mbushi mendjet e qytetarëve me parrulla e me fjalë boshe, apo me dëshirë për debate alla amerikançe. Këto të çojnë në drejtimin kuturu. Në drejtimin e duhur të çojnë projektet konkrete, premtimet reale, imazhet e besueshme, debatet e shtruara e të vërteta. Drejtimi i duhur, nga vetë termi, është një koncept më tepër matematik se sa një shprehi orientimi social.

Këto zgjedhje në Tiranë, jo rastësisht, përveçse zgjedhje lokale mund të kthehen edhe në një event të rëndësishëm politik. Sepse përveçse mund të frenohet gremisja e saj, të cilës i vihet në pikëpyetje e ardhmja, krijohet mundësi edhe për opozitën e zgërlaqur, e cila më së fundi duhet të shkundë bëzhdilet që e kanë verbuar dhe të nisi pikërisht atë që nisi e ëma e saj, Partia e Punës, 25 vite më parë, rinovimin. Nga një fjalëpak, për çudi këtë periudhë, kandidati doktor i PD-ës është kthyer në një muhabetçi që duket tamam sikur ka zbritur nga konstelacioni i Virgjëreshës dhe po bën garë për kryetar të shoqatës të nënave me shumë fëmijë. Thotë se është manaxher i mirë. Se si mund të jetë i tillë një njeri që flet si e ëma e Zeqos në majë të thanës, një dreq e di. Sidoqoftë, ai mund të menaxhojë gjithçka, deri edhe Shtëpinë e Bardhë. Por Tiranën jo, mos o zot! Në se fushata mbetet në këto nivele, po të isha unë Kryetar i Komisionit të Zgjedhjeve, do ta uroja zotin Veliaj paraprakisht, për detyrën e rëndësishme që e pret, një “fait accompli”, atë të kryebashkiakut të Tiranës.