Nga Xhevdet Shehu
Gardiani
(Rrëfim i Demirit, kamerier)
Lokali gumëzhinte nga klientët dhe unë isha gjithë sy e vesh se kush vinte e kush ikte, kush bënte porosi e kush donte të paguante. Ishte kohë e bukur e me diell dhe tavolinat e lokalit ku unë punoj si kamerier prej pesë vjetësh ishin thuajse të gjitha të zëna si brenda dhe jashtë. I njoh të gjithë klientët dhe, edhe pse lodhem, nuk përtoj asnjëherë, sepse e di që klienët e mi nuk do më lënë pa ndonjë bakshish. E bakshishi është gjithnjë i ëmbël…
– Demir! – më thirri italiani me zë të lartë duke tundur dorën lart në ajër.
– Pronto! – ia ktheva gjithë haré sikur ta dija italishten ujë dhe u drejtova nga ai. Ishte Ndrea që sapo ishte kthyer nga Italia ku kishte shkuar para nëntë vjetësh me eksodin e ambasadave. I shërbeja me shumë dëshirë këtij njeriu se jo vetëm ishte shakator, tregonte historira nga Italia me zë të lartë, qiraste të gjithë ata që njihte, por edhe mua ma linte në fund një bakshish të majmë. Dhe me shaka i thërrisnin të gjithë italiani.
– E sheh atë burrin me borsalinë te tavolina e dytë pranë dritares? – më tha Ndrea.
– Po, – i thashë pasi hodha sytë andej nga më tha Ndrea.
Ishte Muço Selmani. Një burrë i heshtur, me një borsalinë të zezë, që vinte herë pas here në lokalin tim ku pinte një kafe 40 lekëshe dhe një teke raki po aq, nxirrte një monedhë 100 lekëshe, merrte reston 20 lekëshe dhe ikte po aq i heshtur siç vinte. Nuk linte bakshish asnjëherë. Është hallexhi, më kishte thënë një shoku im që e njihte, mbahet vetëm me pensionin, prandaj mos ia vër re që nuk të lë bakshish. Nuk e dija se çfarë pune kishte bërë dhe se ku jetonte. Nga e folura më dukej se ishte me origjinë nga jugu. Kaq, më shumë nuk dija pwr tw. E ç’më duhet mua të di historitë e gjithë klientëve?…
– Shko e pyete atë njeri çfarë do që të pijë se dua ta qeras, – më tha Ndrea.
– Pronto, – thashë prapë unë një nga katër a pesë fjalët italisht që dija dhe u nisa drejt Muços. Por pas pak, u ktheva dhe i thashë Ndreas se ai nuk donte asgjë, pasi kafen dhe rakinë i kishte pirë dhe… Nuk e njoh më tha, si mund të pranoj të më qerasë një njeri që nuk e njoh? Kush është ky?
Ndrea nuk tha asnjë fjalë dhe u drejtua për nga tavolina e Muços, duke më bërë shenjë ta ndiqja nga pas.
– Si je more burrë? – ishin fjalët e para të Ndreas. – Ti nuk ma din emrin, sikurse dhe unë nuk ta di emrin. Por unë dua të të qeras…
Dhe pa e lënë tjetrin të hapë gojën, vazhdoi:
– Ti ke qenë polic, gardian burgu, apo jo?
– Po, – tha Muçua i befasuar dhe gjithë kureshtje se si do të vazhdonte biseda me këtë njeri të çuditshëm që i kishte shkuar në tavolinë.
– E, ti je ai njeriu që më hidhje prangat në burg… -tha Ndrea.
Unë u ndjeva keq. Histori të burgosurish. E ç’më duhet të jem dëshmitar? Sikur ky Ndrea që na hiqet aq xhymert të ketë ndonjë kobure në brez e t’ia bëj bamp në mes të lokalit? Ti më ke torturuar, o gjakpirës i diktaturës dhe na tani një plumb ballit…
– Nuk më kujtohesh, – tha Muçua i turbulluar…
– Do të bëj unë të të kujtohet, – tha Ndrea. – Të kujtohet ai grupi armiqësor prej pesë vetësh që u dënua në vitin 1983 për agjitacion e propagandë, pasi kishim thënë një natë në radhën e qumështit se këtu po merr fund gjithçka… Na e quajtën këtë punë armiqësore dhe na dënuan me burg…
– Oh, po më kujtohet diçka si nëpër mjegull, po nuk të mbaj mend. Kanë kaluar kaq vite dhe mos ma merr për keq, – u duk se u shfajësua Muçua përpara këtij njeriu të hardallosur.
Por Ndrea vazhdoi:
– Unë isha ai më i riu i grupit, 21 vjeç dhe më dënuan 6 vjet, kurse të tjerët që ishin më të rritur dhe atë burrin 45 vjeç i dënuan me dhjetë vjet. Ti na shoqëroje ne të pandehurve në sallën e gjyqit dhe kishe për detyrë të na vije dhe hiqje prangat siç të urdhëronin.
– Është e vërtetë, atë punë bëja, – tha Muçua duke tundur kokën si të thoshte: Ku do të dalësh, o njeri, me këto historira të shkuara.
Po Ndrea vazhdoi të tregonte pa e prishur terezinë.
– Nuk e mbaj mend as prokurorin dhe as anëtarët e trupit gjykues që na rrasën në burg. Por ty të mbaj mend shumë mirë. Pse do të thuash ti? Mbaj mend shikimin tënd të butë dhe me dhembshuri që më ngrohte shpirtin. Ai kryetari i trupit gjykues, një shpirtkazmë, të urdhëronte në mbarim të seancave: “Shtrëgojua mirë prangat këtyre qafirëve, se janë armiq të rrezikshëm”. Mirëpo ti bëje të kundërtën. Na i liroje prangat dhe na thoshje me zë të ulët: “Bërtisni që të duket se po ua shtrëngoj fort”. Kaq kishe në dorë ti dhe kaq bëje.
– Po, këtë e kam bërë – tha Muçua. – E kam bërë këtë edhe me shumë të burgosur se më vinte keq. Sidomos me djem të rinj si puna jote… Pse e bëja? Po ja more njeri që nuk ta di as emrin…
– Ndrea më quajnë…
-Ta gëzosh. Po ti kishe moshën e djalit tim. Më këputej shpirti e ku nuk më bridhte mendja kur u shikoja në bankën e të akuzuarve dhe ju dënonin si armiq… Po sikur të ishte dhe im bir aty? Ja për këtë e bëja…
Pastaj Ndrea nxori një tufë me lekë, aq sa iu ndodhën në xhep, u drejtua nga unë e më tha: Qe ku i ke këtu lekët dhe këtij burri bëja nderin tamam sa herë të vijë këtu tek ti. Mos e lerë të fusë dorën në xhep!
…U befasova nga gjithë ajo që kishte ndodhur brenda pak minutash. Pashë Muçon që i ishte mallëngjyer nga gjesti i një të panjohuri, pa thënë asnjë fjalë…
U largova t’i lija vetëm dhe mendova: Njeriu mund të bëjë emër të mirë edhe në rrethanat më të vështira të jetës. Paska pasur edhe gardianë të mirë në atë kohë.
Një bilbil policësh
(Rëfim i Mitatit, shitës ambulant, viti 2013)
Unë bëj një nga punët më të rëndomta të kësaj kohe. Shes paqeta dhe cigare të hapura, kuleta, tespije, çamçakiza, shes e mbush çakmakë, e xhingla-mingla të tjerë në një nga rrugët më të rrahura pranë qendrës së Tiranës. Kam qenë dikush dikur, agronom e kuadër kooperative, por sot nuk ka nevojë për zanatin tim. Kooperativat u prishën, ai regjim nuk kthehet më. Ikëm nga fshati familjarisht dhe erdhëm në Tiranë ku nxjerr bukën e gojës me këtë punë. Në shi e në diell, në vapë e në acar, mua këtu më kini përbri tezgës, anës këtij muri të cilin e njoh milimetër për milimetër. Në fillim e kisha të vështirë, më dukej një punë e përbuzur, një punë kot. Më vinte dhe turp kur takoja ndonjë të njohur të vjetër. Mirëpo, me kalimin e kohës u mësova. Në fund të fundit nuk vjedh, por punoj, bëj diçka, pavarësisht se nuk më përshtatet. Eh, ku nuk të shpie halli! Po ja, ky kryetari i ri i bashkisë ka thënë se do të na heqë edhe nga ky cep trotuari se kemi zënë hapësirat publike. Mirë e ka ai… Po ne nga t’ia mbajmë? Vijnë policët e bashkisë dhe na bëjnë qepaze, na fusin gjoba dhe ne të gjorët rrimë si pula sikur kemi bërë një krim të tmerrshëm.
Kam vite që e bëj këtë punë dhe kam krijuar në njëfarë mënyre një klientelë timen. Kalojnë para meje të gjitha kategoritë e njerëzve: intelektualë, ushtarakë, ish-ministra, deputetë, policë, nxënës e studentë, turistë nga të gjitha vendet e Europës, historianë, gazetarë, shkrimtarë, filozofë, kurva e batakçinj gjithëfarëlloj… Po do ti, marr vesh edhe lajme që më tregojnë klientët e mi. Kam edhe kohë të mjaftueshme të lexoj edhe gazetat kryesore tek ajo pika e shitjes së shtypit pesë metra më tutje dhe marr vesh çfarë thonë e bëjnë politikanët, si shkojnë koalicionet e partive, çfarë thonë e mendojnë opinionistët dhe si pritet të jetë rezultati i zgjedhjeve të ardhshme. Tani jam bërë profesionist në këtë punë. Klientëve të mi ua mas xhepat nga ato që blejnë. Sidoqoftë i respektoj shumë të gjithë, qoftë dhe kur nuk nxjerr asnjë fitim prej tyre. Mjafton që tregojnë interes dhe kthejnë vëmendjen nga unë.
Ja kështu, ditë pas dite. Një ditë më vjen një burrë i moshuar, duhet të ishte mbi 80 vjeç dhe me një kapele shapkë si ato nga anët tona në jug dhe mbahej në një shkop që nuk e kishte blerë te tregu çam, por që duhej t’ia kishte bërë ndonjë esnaf, pasi ishte shkop i veçantë dhe me ca ornamente artistike. Me një llaf, ishte një shkop ndryshe nga të tjerët, i punuar me dorë. Po shikonte ky plaku me vëmendje gjithë mallin e tezgës dhe e pashë se nuk po e gjente atë që kërkonte.
– Me se mund t’ju ndihmoj, zotëri? – e pyeta dhe nisur nga mosha e tij shtova: – Mos të duhet ndonjë palë tespije. Kam disa llojesh…
– Jo, jo, nuk më duhen ato. Më duhet një bilbil, o djalë, – më tha. – A ke bilbil?
– Për çfarë bilbili e ke fjalën, xhaxha? – e pyeta.
– Një bilbil nga ata të policëve, – më tha.
Po ky, do të tallet me mua, thashë me vete. Për çfarë mund t’i hynte në punë një bilbil policësh? Apo t’ia jepte ndonjë nipçeje zevzek që të bënte lëmsh trafikun e Tiranës dhe unë pastaj të përfundoja në polici, pasi me siguri do ta pyesnin se ku e kishte gjetur bilbilin. Ndoshta i kishte shkuar në mend të tallej me këta policët e bashkisë… Po mund të ishte edhe vetë ndonjë i lajthitur. Shikoj plot nga ata tipa unë, hiqen si burra të mirë, madje janë të veshur mirë e të kollarisur, por që mendja u ka lënë shëndenë kushedi përse. Sidoqoftë, siç e kam zakon të mos i përzë klientët, gjoja u bëra kurioz dhe i thashë:
– Dëgjo, nga ata bilbilat që më kërkon ti kam pasur po më janë mbaruar. Me që të duhet do ta gjej një për ty. Di unë se ku e gjej. Por dua të di: pse të duhet bilbili?
E, me atë që më tha, ai vërtet më befasoi e më tronditi. U mbështet më mirë në shkopin e drunjtë dhe, duke më parë në sy, më tregoi pse i duhej një bilbil.
– Eh, mor bir, halle-halle kjo dynja, halli-hallit nuk i ngjan. Kam gruan sëmurë. Ka zënë shtratin e shkreta, është paralizuar. Tre vjet kështu. Fëmijtë i kam jashtë shtetit, në kurbet. Jemi vetëm. Unë dhe ajo. Kështu e deshi fati. Në vend të më shërbente mua ajo tani në pleqëri, i shërbej unë asaj. Mirëpo ka ca muaj që i ka ikur dhe goja. Merremi vesh me isharete. E kuptoj nga shenjat që më bën se ç’hall ka. Ka halle e shkreta, po si t’ia kuptoj kur nuk ndodhem aty, pasi unë bëj edhe punët e shtëpisë, bëj edhe pazarin, bëj gjellën, ujis lulet në ballkon… Vrava mendjen dhe e gjeta: do t’i blej një bilbil, thashë, që kur të ketë ndonjë gjë për të më thënë apo më kërkuar, t’i fryjë bilbilit dhe unë ta marr vesh se ç’hall ka. Ja, për këtë e dua…
M’u mbushën sytë me lotë nga dashuria e atij burri për gruan e tij të sëmurë. Ia premtova dhe të nesërmen ia gjeta bilbilin. Në vend të lekëve që do të më jepte për të, atë ditë i dhashë edhe një kafe. Ishte një shpirt njeriu. Më kujtoi dashurinë e prindërve të mi që kishin vdekur shumë vite më parë…
Mire, Z. Xhevdet! Skica te mira, stil i kendshem, art.
Shume me mire keto skica se ata artikujt tendencioze per rishikime historie (rivendosje e heqje statujash). Me beso, ata artikujt jane shume tendencioze. Tendencioze nga pozitat enveriste, me gjuhen e helmosur te propagandes se kohes se kaluar.
Eshte gjynah ta perdoresh talentin, qe fatmiresisht e ke, per propagande.
T’i shkruaj keto radhe miqesisht dhe me respekt.